Τι ενώνει τους τέσσερις του Βίζεγκραντ και τι θέλουν να κάνουν

Εκ πρώτης όψεως, Ουγγαρία, Πολωνία, Τσεχία και Σλοβακία, θέλουν να πιστεύουν ότι έχουν βρει την απλή απάντηση σε ένα περίπλοκο πρόβλημα: Φράχτες και «σχέδιο Β’» -ουσιαστικά, αποκλεισμός των προσφυγικών ρευμάτων πίσω από τα ελληνικά σύνορα.

Η Αυστρία, για «πραγματιστικούς» λόγους, δεν στέκεται αρνητική, όμως οι τέσσερις επιδιώκουν να σχηματίσουν «μπλοκ αντίστασης» μέσα στην ΕΕ που, περνώντας και από το καυτό θέμα της Βρετανίας, θα καθορίζει από άλλο σκεπτικό την ατζέντα όχι μόνο για το προσφυγικό αλλά συνολικά για την πορεία της Ένωσης.

Οι τέσσερις του Βίζεγκραντ (Ουγγαρία, Πολωνία, Τσεχία και Σλοβακία) είχαν συναντηθεί στην Πράγα τη Δευτέρα προετοιμάζοντας ουσιαστικά το κοινό τους μέτωπο πριν την κρίσιμη Σύνοδο Κορυφής της Πέμπτης. Την πρόταση «σχεδίου Β’» άρθρωσε ο σλοβάκος πρωθυπουργός Ρόμπερτ Φίκο: «Ναι, υπολογίζουμε σε ευρωπαϊκή λύση και θα θέλαμε μία ευχάριστη έκπληξη από την Ελλάδα, αλλά είμαστε απαισιόδοξοι και για αυτό χρειάζεται σχέδιο Β’ για διασφάλιση των συνόρων ΠΓΔΜ και Βουλγαρίας» είπε.

Είναι η γραμμή που εδώ και καιρό προωθούσε ο ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Ορμπάν -ο οποίος είχε ως πρώτος εφαρμόσει τη «λύση» του φράχτη στα δικά του σύνορα- και η στάση που συμφωνούσε με το σκεπτικό της νέας κυβέρνησης στην Πολωνία, όπως και με τις αναφορές του τσέχου προέδρου -ο οποίος μεν έχει λίγες ουσιαστικές αρμοδιότητες, όμως μιλά όπου πνέει ο άνεμος από τους τσέχους ψηφοφόρους.

Η Αυστρία από την πλευρά της (που στις τελευταίες συναντήσεις των «28» επαναφέρει το ζήτημα της Ελλάδας και της Σένγκεν) δεν έχει εμφανιστεί καθόλου αρνητική. Η στάση της Βιέννης ίσως εξηγείται με πολύ απλά μαθηματικά: Πρόσφατα, η Αυστρία έβαλε όριο 37.500 για τον αριθμό όσων πρόκειται φέτος να δεχθεί ως πρόσφυγες.

Το όριο, αν η κατάσταση συνεχίσει ως έχει, θα πιαστεί πολύ σύντομα και τότε -κατά τους επικριτές του μέτρου- θα φανεί πόσο μη λειτουργικό είναι, καθώς οι πρόσφυγες θα συνεχίσουν να έρχονται. Σε αυτό το ενδεχόμενο, κόψιμο των ροών νοτιότερα θα σήμαινε και ότι δεν θα έρχονταν πρόσφυγες να χτυπούν την κλειστή πόρτα της Αυστρίας.

Μία μικρή λεπτομέρεια που εύκολα θα μπορούσε να περάσει σε δεύτερη μοίρα: Στη συνάντηση της Πράγας, θέμα ήταν η συμφωνία που επιδιώκει η Βρετανία για νέους όρους στην παραμονή της στην ΕΕ, απειλώντας με Brexit. Μέρος των στόχων του Κάμερον είναι να μπορεί να αποκλείει «πολίτες της ΕΕ» από επιδόματα.

Στην πράξη, αυτό αφορά πρώτα από όλα πολίτες της Πολωνίας που έχουν μεταναστεύσει στη Βρετανία. Εξίσου αισθητό όμως θα γίνει και σε πολίτες των υπόλοιπων χωρών της Ομάδας του Βίζεγκραντ -και σε αυτό είναι το δεύτερο σημείο στο οποίο οι τέσσερις θέλουν να στήσουν μέτωπο. Αυτό επίσης φέρνει η συγκυρία στο τραπέζι της Συνόδου.

Το οξύμωρο αυτό -χωρών από όπου έχουν φύγει μετανάστες προς τα δυτικά, αλλά δεν θέλουν πρόσφυγες στο έδαφός τους- είναι που έχει προκαλέσει δυσφορία στις δυτικές πρωτεύουσες.

«Συμμαχία των αποστατών»

Με αυτό το σκεπτικό, ο υπουργός Εξωτερικών του Λουξεμβούργου είχε προειδοποιήσει την Δευτέρα πως δεν πρέπει να σχηματιστεί «συμμαχία αποστατών» – και είπε μάλιστα χαρακτηριστικά πως οι «χώρες του Βίζεγκραντ έχουν τύχει αλληλεγγύης» στο παρελθόν.

Τα δύο αυτά, προσφυγικό και Κάμερον, συνιστούν τα πρακτικά σημεία στα οποία στήνει το μέτωπο η Ομάδα του Βίζεγκραντ -η συνάντηση της Πράγας (στην οποία παρέστησαν ΠΓΔΜ και Βουλγαρία, αλλά ο έλληνας πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας αρνήθηκε να συμμετέχει) νοείτο ως μήνυμα στις Βρυξέλλες πως οι τέσσερις έρχονται για να ασκήσουν πίεση.

Ωστόσο, σε κοινό παρονομαστή αναδεικνύεται σταδιακά η συνολική προσέγγιση που έχουν οι κυβερνήσεις των χωρών αυτών απέναντι στο ρόλο και τον χαρακτήρα της ΕΕ -στο κοινό τους ανακοινωθέν από την Πράγα, οι τέσσερις «ορκίζονται» μεν στην ευρωπαϊκή ενοποίηση, αλλά φροντίζουν να υπογραμμίσουν πως η ΕΕ πρέπει να είναι «δυναμική και ευέλικτη, στην παραδοσιακή της βάση της «ενότητας μέσα στη ποικιλομορφία»».

Εδώ στενότερη φαίνεται η προσέγγιση Ουγγαρίας και Πολωνίας, με τον εξής τρόπο: Η Βουδαπέστη του Ορμπάν είχε συνηθίσει να ακούει επικρίσεις από τα δυτικά περί συγκεντρωτισμού, αλλά εσχάτως τις ακούει και η Βαρσοβία – η νέα, ευρωσκεπτικιστική, κυβέρνηση της οποίας έχει ξεκάθαρα πει πως θα προτιμούσε μοντέλο διακυβέρνησης «α λα Ορμπάν». Η «πολιτική κοσμοθεωρία» των δύο ηγεσιών μοιάζει όλο και πιο πολύ, και οι «δισταγμοί» που παίρνουν ξενοφοβική χροιά πολλές φορές είναι μόνο μία διάσταση.

Εδώ, επίσης όχι τυχαία, ο υπεύθυνος για τα όσα προκαλούν τη δυσφορία των τεσσάρων χωρών είναι ο ίδιος -και κάθεται στο Βερολίνο. Σε διάφορους τόνους, οι χώρες της κεντρικής Ευρώπης θεωρούν υπόλογη την Μέρκελ για την στάση «ανοικτών πυλών» στις προσφυγικές ροές αλλά και τις πρόσφατες επικρίσεις της Κομισιόν στους νόμους της νέας πολωνικής κυβέρνησης.

Τη ρητορική αυτή εξέφρασε σαφέστατα όχι η Βουδαπέστη ή η Βαρσοβία, αλλά ο σλοβάκος πρωθυπουργός Ρόμπερτ Φίκο, που είπε πως οι απαιτήσεις για το προσφυγικό είναι «γερμανική υπαγόρευση».

Εδώ όμως τα πράγματα είναι όντως δύσκολα για το Βερολίνο. Η γερμανική κυβέρνηση απορρίπτει φράχτες στην ΠΓΔΜ (και οι σοσιαλδημοκράτες απορρίπτουν έξωση της Ελλάδας από την Σένγκεν), αλλά η καγκελάριος βλέπει τις επιδιώξεις της για ευρωπαϊκό πλαίσιο λύσης να «βάζουν νερό» από παντού -είτε από μέσα, είτε από έξω.

Η πρόσφατη αναφορά του γάλλου πρωθυπουργού Μανουέλ Βαλς πως η Γαλλία θα δεχθεί μόνο τους πρόσφυγες που συμφώνησε και κανέναν παραπάνω έχουν προκαλέσει αντίκτυπο στη γερμανική πολιτική σκηνή. Οι γερμανικές εφημερίδες βλέπουν την Μέρκελ όλο «και πιο απομονωμένη» στο προσφυγικό και τη Γερμανία να αντιλαμβάνεται ότι «η δύναμή της έχει όρια» (σκεπτικό που, ενδεικτικά, επαναμβάνουν FAZ ή SZ).

Ο βαυαρός Ζέχοφερ, που ήταν στο εσωτερικό ο πρώτος σύμμαχος-επικριτής της Μέρκελ, εξήγησε: «Οι Γάλλοι δεν θα αλλάξουν στάση, ξέρω το σκεπτικό τους» είπε, δείχνοντας στη δυναμική της προετοιμασίας για τις προεδρικές εκλογές του 2017, την απήχηση του Εθνικού Μετώπου και το κλίμα με την τρομοκρατία.

Το τι θα καταφέρουν οι τέσσερις του Βίζεγκραντ στη Σύνοδο είναι για κάποιους δευτερεύον. Αυτό που πρέπει να αναγνωριστεί είναι ότι η ξενοφοβική ρητορική που ακούγεται από την ανατολική Ευρώπη (εκτός από την όποια δυσκολία υποδοχής, οι προσφυγικές ροές έχουν χαρακτηριστεί ως «μουσουλμανική εισβολή» από επίσημα χείλη ή έχουν μπει στο κάδρο της… μάχης με την Οθωμανική Αυτοκρατορία) ξεκινά από τη δυναμική που έχουν τα συντηρητικά κόμματα στις κάλπες που στήνονται στις τέσσερις χώρες. Και, επιπλέον, ότι η ρητορική αυτή αρχίζει να βρίσκει ηχώ και σε κόμματα των χωρών δυτικότερα -έστω και σε πιο «ψύχραιμους» τόνους.

Βασίλης Ψυχογιός

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ