Τουρκική Άνοιξη, Κεμάλ και ο «σουλτάνος»: Η περίπλοκη κρίση στην Τουρκία

Η περιπλοκότητα της Τουρκίας, με τις χρόνιες εσωτερικές αντιπαραθέσεις που κινούνται σε έναν άξονα ξένο για τους δυτικούς παρατηρητές αλλά και τις έντονες ανισότητες, έχει δυσκολέψει την προσέγγιση των αναλυτών που προσπαθούν να καταλάβουν τι βρίσκεται πίσω από την οργή στους δρόμους της Κωνσταντινούπολης και των υπόλοιπων πόλεων της χώρας.

Ένα πρίσμα είναι το μοντέλο της «Τουρκικής Άνοιξης» (από την… ανάποδη), βάσει των ομοιότητων με το κύμα διαδηλώσεων στον μουσουλμανικό κόσμο· άλλη παράμετρος είναι η δομική «σχιζοφρένεια» μεταξύ κεμαλισμού και ισλαμικής παράδοσης, μπολιασμένη με τις «βουβές» φωνές στην τουρκική κοινωνία· κοινή παράμετρος όμως όλων, όπως φαίνεται στην κάλυψη των ξένων μέσων, είναι ο «αυταρχισμός του Ερντογάν».

Τα ξένα ΜΜΕ ασχολούνται εκτενώς με τις ταραχές που ξεκίνησαν από την Κωνσταντινούπολη -σε σκανδαλώδη αντιδιαστολή, όπως υποστηρίζουν αρκετοί Τούρκοι, με τα κανάλια στη γείτονο- και επικρίνουν την αστυνομική βία, μιλούν για έναν όλο και πιο συγκεντρωτικό τρόπο διακυβέρνησης και, ορισμένα από αυτά, στέκονται στις φωνές των διαδηλωτών πως «εδώ δεν είναι Ταξίμ, είναι η πλατεία Ταχρίρ».

Η ανάλυση όμως δεν είναι τόσο απλή, ακόμη και για όσους δεν απορρίπτουν την ερμηνεία βάσει της Αραβικής Άνοιξης: «Αυτοί που εξεγείρονται είναι οι κοσμικοί, το φάσμα των πολιτών στο δρόμο ξεκινά από την άκρα αριστερά και φτάνει στη δεξιά» αλλά, την ίδια ώρα, η πρόσφατη σαρωτική εκλογική νίκη του Ερντογάν είναι ακόμη νωπή, όπως επισημαίνει ενδεικτικά η Monde.

Μία αντεστραμμένη «Τουρκική Άνοιξη»

Δεν ήταν δύσκολο να βρεθεί ο κοινός παρανομαστής στις αναλύσεις των ευρωπαϊκών ΜΜΕ μετά το πρώτο ξέσπασμα των ταραχών, οι οποίες γρήγορα αναγνωρίστηκαν ως «εξέγερση» στα πρωτοσέλιδα: «Τουρκική άνοιξη» είδε το γερμανικό Spiegel, «ένα πάρκο θερίζει τους σπόρους μίας τουρκικής άνοιξης» περιγράφει ο βρετανικός Guardian, έναν «άνεμο άνοιξης στην Τουρκία» βλέπει το πρωτοσέλιδο της γαλλικής Liberation τη Δευτέρα.

Τα κείμενα αυτά όμως δεν περιορίζονται στην «εύκολη» ερμηνεία με βάση τις πρόσφατες εξεγέρσεις στον αραβικό κόσμό. Βάζοντας μεν τον τίτλο «Τουρκική Άνοιξη», το Spiegel επισημαίνει: «Το Ταξίμ δεν είναι η Ταχρίρ, η κατάσταση στη χώρα είναι θεμελιωθώς διαφορετική από την Αίγυπτο του 2011». Ο Ερντογάν, υπενθυμίζει, επανεξελέγη με ισχυρότατη πλειοψηφία, πολλοί Τούρκοι τού αναγνωρίζουν ότι ανανέωσε τη χώρα και έβαλε ξανά στα πόδια της την τουρκική οικονομία.

Το πρόβλημα, για αυτή την ανάλυση, είναι αφ’ενός το αυταρχικό στιλ διακυβέρνησης αλλά αφ’ ετέρου και η οικονομία, παρά την ανάκαμψη: «Ο τούρμπο-καπιταλισμός που στηρίζει η κυβέρνηση» γράφει το περιοδικό «μεγαλώνει το ρήγμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών και προσπερνά ανάλγητα τους αδύναμους».

Και πάλι όμως: «Ούτε άνοιξη, ούτε αγανάκτηση» γράφει η ισπανική El Pais, που ερμηνεύει την εξέγερση ως αντίδραση στην στροφή της Άγκυρας μετά την επανεκλογή Ερντογάν από τα πρώτα χρόνια πραγματιστικής διακυβέρνησης. Η τουρκική κυβέρνηση, γράφει, έχει αρχίσει να απομακρύνεται από τη μάχη για την ένταξη στην ΕΕ, έχει προσπαθήσει όλο και επιθετικότερα να αμφισβητήσει τη μέχρι τώρα δομή του κράτους και «μπροστά σε όλα αυτά οι κεμαλιστές κινητοποιούνταν όπως μπορούσαν».

Κι αν ήταν ακόμη Τουρκική Άνοιξη, θα ήταν μία αντεστραμμένη Αραβική Άνοιξη: Απέναντι στον Ερντογάν, γράφει ο γαλλικός Monde, «βρίσκονται οι κοσμικοί, που όλο και περισσότερο βλέπουν τη θρησκεία να εμφανίζεται στη δημόσια σφαίρα και τον Ερντογάν να την χρησιμοποιεί για να κυβερνά». Εκεί που οι εξεγέρσεις στον αραβικό κόσμο οδήγησαν σε ενίσχυση των ισλαμιστών, αυτή η αναταραχή τροφοδοτείται με επίκληση στο «κοσμικό ρεύμα» (δηλαδή, κεμαλικό) της τουρκικής πολιτικής.

Η αιώνια μάχη για τον Κεμάλ και την εκκοσμίκευση

Η διάσταση αυτή, η θέση και η επιρροή δηλαδή του κοσμικού ρεύματος (που ήταν μέχρι τον Ερντογάν ηγεμονικό) αναγνωρίζεται ως μία από τις κεντρικές διαστάσεις της σημερινής σύγκρουσης.

«Οι διαδηλώσεις στην Τουρκία αποκαλύπτουν τον ευρύτερο αγώνα για την ταυτότητα» τιτλοφορούν οι αμερικανικοί New York Times (NYT) την ανάλυσή τους τη Δευτέρα για τις τουρκικές ταραχές.

Δεν είναι τυχαίο ότι όλα ξεκίνησαν από την ανάπλαση ενός πάρκου -στο οποίο εξετάζεται και η ανέγερση τζαμιού. Το κτίσιμο τεμένους «θα ήταν αδιανότητο στο Ταξίμ πριν από μία δεκαετία», όπως φροντίζει να υπογραμμίσει από την πλευρά του το Reuters.

Oι NYT επισημαίνουν πως αυτή η πάλη για το αστικό τοπίο αντανακλά «τη μάχη μεταξύ Ισλάμ και εκκοσμίκευσης» στην Τουρκία. Η διακυβέρνηση του Ερντογάν έχει εισάγει μέτρα που επιτρέπουν τη θρησκεία να γίνεται όλο και πιο ορατή στους δρόμους της χώρας ενώ η οικονομική του πολιτική έχει εκθρέψει «μία τάξη ευσεβών καπιταλιστών επιχειρηματιών, οι οποίοι έχουν μεταφερθεί από την αγροτική Ανατολία σε πόλεις όπως η Κωνσταντινούπολη».

Αντιθέτως, «η παλιά κοσμική ελίτ, που βλέπει τον εαυτό της ως κληρονόμο του Κεμάλ, έχει φθαρεί από αυτούς τους μετασχηματισμούς».

Το ίδιο και οι φιλελεύθερες ή ακόμη και οι αριστερές φωνές, οι οποίες δεν αισθάνονται ότι εκπροσωπούνται από κανέναν στο κέντρο της πολιτικής σκηνής. Αυτό εκφράζεται ακόμη και με τη συγκυρία της πρόσφατης απαγόρευσης κατανάλωσης αλκοόλ δημόσια, στην οποία σταθερά επανέρχονται ΜΜΕ όπως η Deutsche Welle, ως ενδεικτικό της ενίσχυσης της θρησκευτικής ατζέντας στην Τουρκία.

Ο «μεγαλομανής σουλτάνος Ερντογάν»

Το παζλ όλων των παραπάνω έρχεται να συμπληρώσει το στιλ διακυβέρνησης του τούρκου πρωθυπουργού. Σε όλες τις αναλύσεις επαναλαμβάνεται οριζόντια ο «αυταρχισμός της τουρκικής κυβέρνησης», όπως δεν διστάζουν να αναφέρουν ακόμη και οι κατά κανόνα ουδέτεροι τίτλοι του Reuters.

«Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν φαίνεται πως παρεξήγησε την εντυπωσιακή επανεκλογή του για κάρτα ελευθέρας ώστε να κυβερνά συγκεντρωτικά» γράφει η γερμανική FAZ.

Η πρόσφατη εξαγγελία της γέφυρας στην Κωνσταντινούπολη, όλες οι προθέσεις για μεγαλεπίβολες παρεμβάσεις στην πόλη και «κάθε μεγαλομανία», γράφει η Monde στο κεντρικό της άρθρο, «έχουν ενώσει τους πάντες απέναντι στο αυταρχισμό του επικεφαλής της τουρκικής κυβέρνησης και το στυλ πυγμής που επιδεικνεύει».

Αυτού του είδους η μέθοδος διακυβέρνησης, σχολιάζει και πάλι η FAZ, «ίσως έχει πέραση στα προπύργια του AKP στην Ανατολία, αλλά όχι πια στην Κωνσταντινούπολη».

Βασίλης Ψυχογιός

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ