Αλλόκοτη «αλλήθωρη όραση» ανακαλύφθηκε στους αρουραίους

Κάμερες υψηλής ταχύτητας αποκάλυψαν ότι τα μάτια του αρουραίου μπορούν να κινούνται ανεξάρτητα σε αντίθετες κατευθύνσεις, μια ιδιαιτερότητα που έχει καταγραφεί σε ερπετά όπως ο χαμαιλέοντας, είναι όμως άκρως ασυνήθιστη στα θηλαστικά.

Το ενδιαφέρον μάλιστα είναι ότι τα μάτια των αρουραίων κινούνται με τέτοιο τρόπο ώστε το ζώο να βλέπει πάντα τι συμβαίνει από πάνω του. Όπως επισημαίνει η νέα μελέτη στο περιοδικό Nature, η αλλόκοτη «διπλή όραση» του αρουραίου είναι πιθανότατα μια εξελικτική προσαρμογή για την αποφυγή των αρπακτικών πτηνών όπως οι κουκουβάγιες και τα γεράκια.

Όπως συμβαίνει σε πολλά θηλαστικά που αντιμετωπίζουν μόνιμο κίνδυνο από
θηρευτές, οι αρουραίοι έχουν τα μάτια στα πλάγια του κεφαλιού, θέση που
προσφέρει ένα εξαιρετικά ευρύ οπτικό πεδίο. Το πρόβλημα όμως είναι ότι η
στερεοσκοπική όραση, μέσω της οποίας γίνεται η εκτίμηση των αποστάσεων,
απαιτεί να υπάρχει μια επικάλυψη, έστω και μικρή, στα οπτικά πεδία των δύο ματιών. Αυτό εξάλλου είναι ο λόγος που πολλά αρπακτικά, όπως οι κουκουβάγιες, έχουν μάτια που κοιτούν ευθεία μπροστά αντί προς τα πλάγια.

Φαίνεται
ότι τα μάτια των αρουραίων καταφέρνουν να ικανοποιήσουν ταυτόχρονα
αυτές τις δύο αντικρουόμενες απαιτήσεις με εξαιρετικά γρήγορες κινήσεις
των ματιών.

Οι ερευνητές στο Ινστιτούτο Βιολογικής Κυβερνητικής Max Planck στο Τίμπιγκεν της Γερμανίας στερέωσαν στα κεφάλια των πειραματόζωων μικρές κάμερες, βάρους μόλις ενός γραμμαρίου, σχεδιασμένες να παρακολουθούν με ακρίβεια και υψηλή ταχύτητα πού κοιτάζει το κάθε μάτι. Ένα διαφορετικό σύστημα παρακολουθούσε ταυτόχρονα τη θέση και τον προσανατολισμό του κεφαλιού.

Η ανάλυση των δεδομένων αποκάλυψε αναπάντεχες ιδιαιτερότητες: όταν το κεφάλι του αρουραίου στρέφεται προς τα κάτω, τα μάτια στρέφονται ελαφρώς προς τα πάνω αλλά προς αντίθετες κατευθύνεις. Όταν το ζώο κοιτάει ευθεία μπροστά, τα μάτια συγκλίνουν προς τα εμπρός σαν αλλήθωρα. Όταν πάλι ο αρουραίος γυρίσει το κεφάλι προς το πλάι, το μάτι στη χαμηλωμένη πλευρά στρέφεται προς τα πάνω ενώ το άλλο προς τα κάτω.

Η συμπεριφορά αυτή διαφέρει πολύ από τις μικρές, γρήγορες κινήσεις που κάνουν διαρκώς τα ανθρώπινα μάτια για να εξερευνήσουν το οπτικό πεδίο αλλά και για να αντισταθμίσουν τις κινήσεις της κεφαλής. Η μεγαλύτερη διαφορά είναι ότι, σε υγιείς ανθρώπους, και τα δύο μάτια κοιτούν πάντα προς το ίδιο σημείο.

Αντίθετα, τα μάτια του αρουραίου εμφανίζουν τεράστια απόκλιση: μέχρι και 40 μοίρες στον οριζόντιο άξονα και 60 μοίρες στον κατακόρυφο.

Στον άνθρωπο, αυτό θα εμπόδιζε τον εγκέφαλο να ενοποιήσει τα σήματα από τα δύο μάτια σε μια ενιαία εικόνα: ακόμα και μια απόκλιση κατά λιγότερο από μία μοίρα θα προκαλούσε διπλωπία.

Ακόμα και στον αρουραίο, εκτιμούν οι ερευνητές, τα δεδομένα που μεταδίδουν τα δύο μάτια είναι απίθανο να συγχωνεύονται σε μία εικόνα, και επομένως τα τρωκτικά βλέπουν τον κόσμο από δύο διαφορετικές γωνίες ταυτόχρονα.

Γιατί όμως έχουν εξελίξει τα τρωκτικά αυτή την ασυνήθιστη όραση που ζαλίζει; Οι συμπεριφορικές παρατηρήσεις αποκάλυψαν ότι τα μάτια κινούνται με τέτοιο τρόπο ώστε η περιοχή πάνω από το κεφάλι να είναι πάντα ορατή και από τα δύο μάτια ταυτόχρονα.

Δεδομένου ότι στη φύση οι αρουραίοι αντιμετωπίζουν μόνιμο κίνδυνο εναέριας επίθεσης, το αλληθώρισμα είναι προφανώς μια τακτική που αυξάνει τις πιθανότητες επιβίωσης -έστω και με λίγη ζαλάδα.

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ