Χάιντς Ρίχτερ: Το έργο ενός ιστορικού δεν μπορεί να κρίνεται από ενα δικαστήριο

Το 2011 ο γερμανός -αμφιλεγόμενος για πολλούς- ιστορικός Χάιντς Ρίχτερ εξέδωσε ένα βιβλίο που μεταφράστηκε στα ελληνικά με τον τίτλο Η μάχη της Κρήτης (Γκοβόστη, 2011).

Σε αυτό, ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου του Μανχάιμ καταπιανόταν με την επιχείρηση κατάληψης της Κρήτης από τους Γερμανούς κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, και συγκεκριμένα από το πρωί της 20ής Μαΐου 1941 ως την 1η Ιουνίου, μια επιχείρηση που έμεινε στην ιστορια ως «Unternehmen Merkur» (Επιχείρηση Ερμής).

Μετά την κυκλοφορία του βιβλίου, ο εισαγγελέαςΠρωτοδικών Ρεθύμνου Γ. Πατεράκης παρέπεμψε σε δίκη τον Ρίχτερ, κατόπιν πιέσεων που ασκήθηκαν από στρατιωτικούς και πολιτικούς κύκλους του νησιού.

Συγκεκριμένα, ο εισαγγελέας είχεασκήσει δίωξη εις βάρος του καθηγητή με βάση τον πρόσφατο αντιρατσιστικό νόμο για συγκεκριμένες αναφορές στο βιβλίο του που κατά το κατηγορητήριο συνιστούσαν «άρνηση εγκλημάτων του ναζισμού σε βάρος του κρητικού λαού με εξυβριστικό περιεχόμενο».

Ο γερμανός ιστορικός -ο πρώτος που δικάστηκε για τη διατύπωση μιας άποψης επί ιστορικών γεγονότων- τελικά απήλλαγη πριν λίγες ημέρες.

Όπως ανακοίνωσε ο πρόεδρος του Μονομελούς Πλημμελειοδικείου Ρεθύμνου, «το συγκεκριμένο άρθρο κρίνεται αντίθετο με το Σύνταγμα και το ευρωπαϊκό δίκαιο και ως εκ τούτου ανίσχυρο και ανεφάρμοστο».

Ωστόσο, τα ακαδημαϊκά νερά ταράχτηκαν για τα καλά με το απόηχο της υπόθεσης να μην έχει ακόμη καταλαγιάσει και τις απόψεις γύρω από το θέμα να διίστανται.

Πιο ταραγμένος απ’ όλους φυσικά ήταν ο ίδιος ο καθηγητής, που δηλώνει ακραιφνής φιλέλληνας. Ένας άνθρωπος που μιλάει άπταιστα ελληνικά και που αποκαλεί την Ελλάδα ως την δεύτερη πατρίδα του.

Εντοπίσαμε τον καθηγητή Ρίχτερ και του απευθύναμε κάποιες ερωτήσεις, με αφορμή την πρόσφατη δίκη:

Νιώθετε δικαιωμένος από την απόφαση της αθώωσης σας;
Ασφαλώς, καθώς δεν υπήρχε κανένας απολύτως λόγος να με σύρουν στα δικαστήρια. Ήταν απολύτως γελοίες όλες αυτές οι κατηγορίες ότι δήθεν κάνω ναζιστική προπαγάνδα. Υπήρξα μέλος του κόμματος του Βίλι Μπραντ για πάνω από 45 χρόνια και απεχθάνομαι όσο τίποτα τον φασισμό και τον ναζισμό. Όλοι όσοι διαβάζουν τα βιβλία μου γνωρίζουν πως είναι ένας δημοκρατικός αριστεριστής.

Ωστόσο, μετά από τόσα χρόνια στενής σας σχέσης στην Ελλάδα, νιώθετε μια κάποια πικρία για τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίστηκαν τα βιβλία σας από πολύ κόσμο;
Έχω γράψει 19 βιβλία σχετικά με την σύγχρονη ιστορια της Ελλάδας, τα επτά εκ των οποίων έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά. Το μόνο μου βιβλίο που μου προκάλεσε πρόβλημα ήταν αυτό σχετικά με την κατάκτηση της Κρήτης.

Στο συγκεκριμένο βιβλίο σας λοιπόν «Η μάχη της Κρήτης» καταρρίπτετε με ντοκουμέντα τον, τρόπον τινά, «ιστορικό μύθο» πως ο Χίτλερ έχασε τον πόλεμο γιατί οι Έλληνες αντιστάθηκαν στη γερμανική επίθεση επί έξι εβδομάδες, με αποτέλεσμα να καθυστερήσουν οι μεραρχίες να φτάσουν στη Μόσχα για να συμμετάσχουν στην Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα, δηλαδή την εισβολή στη Σοβιετική Ένωση.
Αυτός είναι ένας μύθος που έχει προ πολλού καταρριφθεί από την διεθνή επιστημονική έρευνα. «Στο βιβλίο μου «Η Ιταλογερμανική επίθεση» κατέρριψα αυτή τη θεωρία, εντοπίζοντας μάλιστα και τις ρίζες του μύθου: στην ομιλία του Βρετανού υπουργού Εξωτερικών Αντονι Ιντεν τον Οκτώβριο του 1941.

Ποια η άποψη σας για τον ορισμό της λέξης «πατριώτης»; Μπορεί ένας «πατριώτης» συχνά να είναι και στενόμυαλος;
Ο πατριωτισμός είναι ένα φυσιολογικό πράγμα που περιγράφει τα συναισθήματα που έχει κάποιος για την πατρίδα του. Από την άλλη, σωβινιστής είναι κάποιος που βάζει την πατρίδα του στην κορυφή και την θεωρεί ως την καλύτερη όλων. Οι σωβινιστές λοιπόν χαρακτηρίζονται από την στενομυαλιά που αναφέρετε.

Οπότε, για να παραφράσω, και τον Ιρλανδό ποιητή Μπρένταν Μπίαν, μήπως τελικά μαζί με τους Ιρλανδούς και τους Εβραίους, έχουν και οι Έλληνες μια ψύχωση με την εθνικότητα τους;
Δεν θα τολμούσα ποτέ να πω κάτι τέτοιο για τους Έλληνες -ούτε καν για τους Κρητικούς. Δυστυχώς όμως, υπάρχουν ακόμη κάποιοι άνθρωποι που εξακολουθούν να πιστεύουν σε μύθους.

Ποιο εντέλει είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα και ποια η μεγαλύτερη πρόκληση που έχει ένας επιστήμονας ιστορικός;
Όλοι οι ιστορικοί είναι υποχρεωμένοι να αναζητήσουν και να καταγράψουν την αλήθεια. Οι σύγχρονοι ιστορικοί, από την άλλη, έχουν το πρόβλημα πως βρίσκονται οι ίδιοι πολύ κοντά στις πολιτικές ζυμώσεις της εποχής τους. Όταν ξεκίνησα να γράφω, ένας διάσημος Έλληνας ιστορικός μου είπε πως η σύγχρονη ιστορία δεν αποτελεί έναν ξεχωριστό επιστημονικό κλάδο, αλλά από μόνη της ένα πεδίο άσκησης πολιτικής. Αυτή η άποψη ενδέχεται να δημιουργήσει προβλήματα, όπως βίωσα κι εγώ πρόσφατα.

Μετανιώνετε για κάτι όσον αφορά στο βιβλίο σας για την Κρήτη; Μήπως, εκ των υστέρων, θεωρείτε πως θα έπρεπε να έχετε προσεγγίσει το ακανθώδες αυτό ζήτημα με λίγη επιπλέον ευαισθησία;
Όσοι έχουν μελετήσει πραγματικά το βιβλίο αυτό και δεν έχουν διαβάσει απλώς κάποιες αποσπασματικές του φράσεις, γνωρίζουν καλά πως ακόμη και τα πιο κρίσιμα ζητήματα τα προσέγγισα με εξαιρετική ευαισθησία και πάντα σύμφωνα με τους κανόνες που διέπουν την δουλειά ενός επιστήμονα κι ιστορικού.

Ποια η γνώμη σας για τον αντι-ρατσιστικό νόμο, βάσει του οποίου παραπεμφθήκατε αρχικά [σ.σ: πρόκειται για το άρθρο 2 του νόμου 4285/14 με το οποίο αντικαταστάθηκε το άρθρο 2 του προηγούμενου αντιρατσιστικού νόμου 927/1979 που παραπέμπει σε γενοκτονίες και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας τα οποία έχουν αναγνωριστεί από τη Βουλή των Ελλήνων];
Οι ιστορικοί εκείνοι που κατέκριναν τον συγκεκριμένο νόμο το 2014 είχαν απόλυτο δίκιο καθώς κάποιος μπορεί να χρησιμοποιήσει τον συγκεκριμένο νόμο με λάθος τρόπο. Η λόγια ιστοριογραφία δεν γίνεται να κριθεί από ένα δικαστήριο! Η ιστοριογραφία προστατεύεται τόσο από το Σύνταγμα, όσο κι από την Ευρωπαϊκή Διακήρυξη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Πιστεύετε πως έχει έρθει η στιγμή, ως κράτος, να κάνουμε μια μεγάλη κουβέντα σχετικά με την ελληνική Ιστορία και το πώς αυτή διδάσκεται στα σχολεία;
Ασφαλώς. Και η οικονομική κρίση δεν θα έπρεπε να αποτελεί δικαιολογία για την καθυστέρηση αυτής της διαδικασίας. Άλλωστε, τα τελευταία χρόνια, πολλά ευρωπαϊκά κράτη έχουν ξεκινήσει να υιοθετούν μια πιο «εκλογικευμένη» προσέγγιση των εθνικών τους ιστοριών, σε σημείο που αναλύονται ενδελεχώς ακόμη και οι πιο μαύρες σελίδες της ιστορίας τους.

Κωνσταντίνος Τσάβαλος

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ