Ο Κίμων Τσακίρης μιλά για την «Αρχαιολόγο» και το σημάδι του χρόνου

Δεν είναι ένα κλασικό αρχαιολογικό ντοκιμαντέρ. Η Αρχαιολόγος του Κίμωνα Τσακίρη επικεντρώνεται στις προσπάθειες της αρχαιολόγου Γεωργίας Καραμήτρου να διασώσει όσα ευρήματα μίας ανασκαφής μπορεί, πριν την δημιουργία μιας τεχνητής λίμνης στη Δυτική Μακεδονία με την κατασκευή του φράγματος του Ιλαρίωνα της ΔΕΗ. Ο σκηνοθέτης μιλά στο in.gr για τη μνήμη, την αρχαιολογία και το περιβάλλον.

• Πώς ξεκίνησε το ταξίδι σας στη δυτική Μακεδονία;

Η κυρία Καραμήτρου απευθύνθηκε στην εταιρεία παραγωγής Faliro House, ζητώντας τους να καταγράψουν τις ανασκαφές. Εγώ εκείνη την εποχή γύριζα ένα άλλο ντοκιμαντέρ στη Μεσσηνία. Ήρθα σε επαφή με τον παραγωγό, Χρήστο Κωνσταντακόπουλο και εκείνος με ρώτησε εάν θα είχε ενδιαφέρον να κάνουμε κάτι παραπάνω από το να πάει μία κάμερα να καταγράψει. Πήγα για μία ημέρα στην Κοζάνη και στην ουσία με ενέπνευσε η κυρία Καραμήτρου. Ήξερα ότι θα είχα να αντιμετωπίσω όλα τα κλισέ του αρχαιολογικού ντοκιμαντέρ, αλλά την αγάπησα από την πρώτη στιγμή.

• Πώς της φάνηκε το ντοκιμαντέρ;

Της άρεσε πολύ και τη συγκίνησε. Στην ουσία το έργο της είναι η ίδια της η ζωή. Ξεκίνησε το 1980 να κάνει ανασκαφές σε ένα μέρος από όπου δεν ήταν η καταγωγή της, πήγε μόνη της, έβαλε ένα τροχόσπιτο, πάλεψε με όλους και με όλα για αυτό που είχε στο μυαλό της. Είναι συγκινητικό όχι από την άποψη του αρχαιολογικού αποτελέσματος, αλλά ως στάση ζωής.

• Σαν θεατής υπάρχει κάποια στιγμή που αισθάνεσαι ότι θέλεις να λάβεις και εσύ μέρος στην προσπάθεια να διασωθούν όσο το δυνατόν περισσότερες αρχαιότητες. Για έναν ντοκιμαντερίστα πού βρίσκεται η γραμμή της εμπλοκής (ή μη εμπλοκής);

Στο ντοκιμαντέρ, πέρα από τις τεχνικές αποφάσεις, έρχεσαι αντιμέτωπος συνέχεια με ηθικά διλήμματα. Αυτό δεν ισχύει τόσο σε αυτή την περίπτωση -όπου ξέρεις τι θα συμβεί και δεν μπορείς να βοηθήσεις. Δεν ήταν ένα θέμα ζωής και θανάτου. Υπάρχει ολόκληρη κατηγορία ντοκιμαντέρ που ασχολείται με μεγάλες καταστροφές. Εκεί τίθεται το δίλημμα εάν θα πρέπει να αφήσεις την κάμερα και να πας να βοηθήσεις ή εάν θα πρέπει να το καταγράψεις γιατί αυτή η καταγραφή έχει κάποια αξία. Το ντοκιμαντέρ σαν είδος έχει έντονα ηθικά διλήμματα. Η δική μας καταγραφή ξέραμε ότι έχει αξία. Για παράδειγμα το χωριό που βλέπουμε κάποια στιγμή στο ντοκιμαντέρ δεν υπάρχει πια. Είναι σημαντικό ότι ένας άνθρωπος μίλησε για ένα χωριό που δεν υπάρχει.

• Πηγαίνοντας πάλι να γυρίσετε πλάνα στη βυθισμένη πλέον ανασκαφή πώς αισθανθήκατε;

Δημιουργείται ένα συναίσθημα αμήχανο, στενάχωρο. Ξέρεις ότι από εκεί κάτω ήταν ένα κομμάτι που έχεις περπατήσει, σου έχουν μιλήσει άνθρωποι, δεν ξέρεις τι άλλο θα μπορούσε να υπάρχει εκεί. Και αν αυτό το νιώσαμε εμείς, φαντάζομαι ότι για αυτούς που δούλευαν επί μήνες εκεί θα ήταν κάτι πολύ στενάχωρο. Σαν εικόνα είναι ωραία. Αυτό είναι πολύ περίεργο. Βλέπεις μια λίμνη και ξέρεις ότι κάτω υπάρχουν ολόκληρα δέντρα. Αν πας να βουτήξεις ή να κάνεις ράφτινγκ, μπορεί να κολλήσεις. Και είναι παράξενο γιατί υποτίθεται ότι στόχος είναι η τουριστική αξιοποίηση της περιοχής. Δεν είναι κανείς εναντίον της ανάπτυξης, αλλά γιατί τα πράγματα δεν γίνονται σωστά;

• Η αρχαιολογία βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος, ειδικά μετά την ανασκαφή στην Αμφίπολη, για την οποία ακούστηκαν και θετικά και αρνητικά σχόλια. Πώς είδατε εσείς τον κλάδο αυτό;

Στο κομμάτι της Αμφίπολης δεν είμαι ειδικός για να κρίνω τις ανασκαφές, αλλά πιστεύω ότι δεν έχει ασχοληθεί και κανείς με το να κρίνει τις ανασκαφές. Στο επικοινωνιακό κομμάτι, νομίζω ότι η ίδια η αρχαιολογία αποτελεί θύμα αυτής της υπέρ-επικοινωνιακής πολιτικής γιατί πολλοί σημαντικοί άνθρωποι έχουν κάνει σπουδαίες ανασκαφές και κανείς δεν έχει ασχοληθεί μαζί τους. Όλες αυτές οι ανακοινώσεις ότι περιμένουμε κάτι μεγάλο που θα μας κάνει να αισθανθούμε εθνικά υπερήφανοι, νομίζω ότι είναι εκτός του κλάδου των αρχαιολόγων, που είναι ένας κλάδος που δεν ασχολούνται και πολλοί μαζί του, οι αρχαιολόγοι δεν έχουν ιδιαίτερη χρηματοδότηση και τα ευρήματα τους τα ανακοινώνουν σε συνέδρια. Νομίζω ότι το να βρεθούν στη μέση όλου αυτού τους σόκαρε και τους ίδιους.

• Γιατί υπάρχει τόσο αυξημένο ενδιαφέρον για την αρχαιολογία;

Η κυρία Καραμήτρου λέει ότι η αρχαιολογία είναι η ορατή πλευρά της ιστορίας. Κάτι που και εμένα που δεν είμαι αρχαιολόγος με έκανε να το σκεφτώ πολύ. Αν ψάξεις το πώς, το γιατί, το πώς ήταν η κοινωνία τότε, ξαφνικά έχεις ένα πλήθος πληροφοριών και ιστοριών που μπορεί να σε κάνει να νιώσεις ότι ακουμπάς κάπου, ότι τα πράγματα δεν είναι πρωτόγνωρα, ότι τα έχουν αντιμετωπίσει και άλλοι άνθρωποι. Και αυτό σε κάνει να αισθανθείς ένα κομματάκι σε αυτό το ποτάμι που λέμε ιστορία. Αυτή είναι η καλή πλευρά. Η κακή είναι να γεμίζει ο κινηματογράφος επειδή παίζουν οι «300». Αυτό δεν έχει να κάνει μόνο με τον πομπό, αλλά και με τον δέκτη. Είναι καλό που οι αρχαιολόγοι έχουν μπει κάτω από τα φώτα της δημοσιότητας, αλλά τώρα όποιος θέλει να μάθει περισσότερα, θα πρέπει να ασχοληθεί λίγο παραπάνω.

• Υπάρχει μία σκηνή όπου η κ. Καραμήτρου επισκέπτεται κάποια εγκαταλελειμμένα χωριά και συγκινείται επειδή σκέφτεται ότι τα πάντα αφήνουν πίσω τους ένα σημάδι… Ποιο είναι το σημάδι που αφήνουν αυτά τα χωριά;
  

Η ίδια τα αποκαλεί νεκροταφεία της μνήμης. Όταν βλέπεις ένα κουρείο γραμμένο ανορθόγραφα «Ο Μήτσος», αμέσως αναρωτιέσαι ποιος να ήταν αυτός ο Μήτσος, πώς να ήταν οι άνθρωποι εκεί, τι συζητήσεις να έκαναν. Ξαφνικά καταλαβαίνεις ότι έπρεπε να φύγουν γιατί επεκτάθηκε το λιγνιτωρυχείο. Εμένα που αγαπάω τον άνθρωπο, είναι κάτι που με συγκλονίζει. Εάν ήμουν ο Μήτσος και είχα έρθει πρόσφυγας –γιατί προσφυγικά ήταν όλα αυτά τα μέρη- και έρχονταν και μου έλεγαν ότι θα πρέπει πάλι να φύγεις, δεν ξέρω πώς θα αντιδρούσα. Είναι πολύ συγκινητικό. Και γι’ αυτό η κ. Καραμήτρου συγκινείται. Γιατί θεωρεί ότι το περιβάλλον είναι ένα: φυσικό, ιστορικό, πολιτισμικό. Πρέπει να προσπαθούμε να μην το καταστρέφουμε, γιατί αυτή είναι η συνέχειά μας.

* Το ντοκιμαντέρ «Η Αρχαιολόγος» προβάλλεται από σήμερα, Πέμπτη, στους κινηματογράφους σε διανομή Feelgood.

Αγγελική Στελλάκη

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ