Ηλίας Γιαννακάκης: Δεν υπάρχει χώρος για ωραιοποιήσεις και κουκλόσπιτα

Στο πρόσφατο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης ο σκηνοθέτης Ηλίας Γιαννακάκης απέσπασε το βραβείο της ένωσης ξένων κριτικών FIPRESCI για το ντοκιμαντέρ του για το Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων. O κινηματογραφιστής βρίσκεται στο επίκεντρο όχι μόνο για τα «Καλάβρυτα», αλλά και για την νέα του ταινία μυθοπλασίας -μόλις τη δεύτερη της καριέρας του- τη «Χαρά».

Στη Χαρά αφηγείται την ιστορία μιας γυναίκας που αρπάζει από ένα μαιευτήριο ένα παιδί. Έχοντας ως σύμμαχο την εξαιρετική Αμαλία Μουτούση -η οποία απέσπασε βραβείο γυναικείας ερμηνείας στα περσινά βραβεία της Ελληνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου-, ο Ηλίας Γιαννακάκης παρουσιάζει ένα θέμα σκληρό, δανειζόμενος στοιχεία κινηματογράφησης από το ντοκιμαντέρ.

«Έχει χαθεί η αθωότητα και δεν υπάρχει χώρος για ωραιοποιήσεις και κουκλόσπιτα» μάς λέει ο σκηνοθέτης, ο οποίος στη συνέντευξη που παραχώρησε στο in.gr μίλησε για το κλείσιμο της ΕΡΤ, αλλα και για την επιτυχία του σύγχρονου ελληνικού σινεμά.

Με αφορμή το ντοκιμαντέρ για τα Καλάβρυτα αναφέρεται και στο θέμα των γερμανικών αποζημιώσεων. «Πιστεύω ότι οι Γερμανοί έχουν τεράστιο ηθικό χρέος απέναντι στην Ελλάδα, διότι οι θηριωδίες και η καταστροφή που επέφεραν μας σημάδεψαν ανεξίτηλα μέχρι σήμερα. Το χρέος αυτό έχει ασφαλώς και υλική διάσταση» λέει.

• Πώς εμπνευστήκατε την ιστορία της ταινίας;

Ξεκινώντας από ένα πραγματικό περιστατικό, όπου μια γυναίκα μπήκε σε ένα μαιευτήριο και άρπαξε ένα βρέφος περνώντας μερικές ώρες μαζί του. Κάπως έτσι βρήκα το πλαίσιο για μια ιστορία που θα μου έδινε τη βάση να ασχοληθώ με το πορτρέτο μιας γυναίκας που βρίσκεται σε ένα ακραίο μεταίχμιο της ζωής της. Τα υπόλοιπα γεννήθηκαν σχεδόν αμέσως, χωρίς να το καταλάβω.

• Η Χαρά είναι μια φιγούρα αμφιλεγόμενη. Ενώ η πράξη της είναι κατακριτέα, η ταινία την προσεγγίζει με συμπάθεια. Ποιο είναι για σας το σημαντικότερο χαρακτηριστικό της Χαράς και τι είναι αυτό που υποκινεί τις πράξεις της;

Νομίζω η παιδικότητα. Αποτελεί ένα παιδί που δεν μεγάλωσε ή μια γυναίκα που δεν ενηλικιώθηκε. Αυτό μας δίνει τη δυνατότητα να φωτίσουμε μια φυσιογνωμία κυριολεκτικά outsider, αλλά με ένα τρόπο που δεν συνδέεται με μια συνειδητοποιημένη επαναστατικότητα αλλά με μια ενστικτώδη άρνηση να ενσωματωθεί στον κόσμο των «μεγάλων». Στον κόσμο μας δηλαδή. Μια ενστικτώδης, θα έλεγα, επαναστατικότητα η οποία μέσα από τον ακατέργαστο παιδικό ψυχισμό που κρύβει, μπορεί να γίνει ακραία, βίαιη και απόλυτη. Η Χαρά στο πρόσωπο του μωρού, αναζητεί μια αθώα παιδική ψυχή να αγαπήσει. Και αυτό ακριβώς κάνει τη στιγμή που αποφασίζει, εντελώς ενστικτωδώς, στην έναρξη κιόλας της ταινίας, να αρπάξει το μωρό. Και στη συνέχεια δεν διστάζει να σκοτώσει, και μάλιστα με βίαιο τρόπο, όταν το παιδί βρεθεί σε κίνδυνο. Πώς μπορούμε να σταθούμε, ως κοινωνία, απέναντι σε έναν τέτοιο άνθρωπο όπως η Χαρά; Η οποία αποτελεί ασφαλώς μια πολύ ιδιαίτερη περίπτωση. Αλλά αυτές οι περιπτώσεις, θεωρώ, ότι κρύβουν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Καλλιτεχνικό, κοινωνικό, ψυχικό και συναισθηματικό.

• Μιλήστε μας για τη συνεργασία σας με την Αμαλία Μουτούση, της οποίας η ερμηνεία είναι εξαιρετική.

Χωρίς την Αμαλία δεν θα μπορούσε να γίνει τίποτα. Ο ρόλος την ενδιέφερε αληθινά. Η συνεργασία μας ήταν συναρπαστική διότι ξεδιπλώθηκε απέναντί μου, κατά τη διάρκεια της διαδικασίας, μια σπουδαία καλλιτεχνική και πνευματική προσωπικότητα που δεν ήταν διατεθειμένη να αφήσει ανεκμετάλλευτη ούτε την παραμικρή λεπτομέρεια που θα βοηθούσε και θα πήγαινε το ρόλο ένα βήμα παραπέρα. Την ίδια στιγμή η συνεργασία ήταν και δύσκολη διότι ένας τέτοιος ρόλος, που εύκολα θα μπορούσε να ταυτιστεί με μια απλώς ψυχοπαθολογική περίπτωση και να μην ενδιαφέρει κανέναν, χρειάζεται δουλειά και ισορροπία. Και πάνω από όλα έπρεπε να κατακτηθεί μια αυτενέργεια από την πλευρά της Αμαλίας, ώστε να γίνει αληθινά δικό της. Πέρα από το γραμμένο σενάριο και την ιστορία. Όταν πρόκειται για ένα τόσο ιδιαίτερο χαρακτήρα, όπως αυτός της Χαράς, το χτίσιμο του ρόλου δεν είναι εύκολο. Η Αμαλία όμως, κατάφερε να είναι όντως εξαιρετική.

• Γιατί επιλέξατε το ασπρόμαυρο για να αφηγηθείτε την ιστορία;

Από την πρώτη στιγμή αισθάνθηκα την ταινία ως ασπρόμαυρη. Η ταινία ξεκινώντας από ένα ζοφερό θέμα, όπως η αρπαγή ενός βρέφους, φαντάζει μαύρη. Όμως μέσα από την ηρωίδα αναδύεται ένα λαμπερό φως. Μόνο ένα ασπρόμαυρο, που με ξεχωριστό ταλέντο έδωσε ο διευθυντής φωτογραφίας της ταινίας και στενός μου φίλος και συνεργάτης Γιώργος Αργυροηλιόπουλος, μπορούσε να αποδώσει με ακρίβεια την ηρωίδα και τις ιδιαιτερότητες του θέματος.

• Η Χαρά είναι μόλις η δεύτερη ταινία μυθοπλασίας σας και δανείζεται στοιχεία από το ντοκιμαντέρ. Εσείς σαν σκηνοθέτης τι ξεχωρίζετε στο ντοκιμαντέρ και τι στη μυθοπλασία;

Μετά τον πόλεμο, στη δεκαετία του σαράντα, αλλά και την ανάδυση του σύγχρονου κόσμου που ακολούθησε, ο τρόπος που βλέπουμε τα πράγματα έχει μεταβληθεί απολύτως. Έχει χαθεί η αθωότητα και δεν υπάρχει χώρος για ωραιοποιήσεις και κουκλόσπιτα. Από το 1945 και μετά, προεξάρχοντος του ιταλικού Νεορεαλισμού, οι ταινίες μυθοπλασίας έχουν μια εκλεκτική συγγένεια με το ντοκιμαντέρ. Είτε πρόκειται για την αφαίρεση του Μπρεσόν, το αγγλικό free cinema, την ωμή και ποιητική αλήθεια των Νταρντέν ή την ωμότητα του Κιμ Κι Ντουκ, ντοκιμαντέρ και μυθοπλασία κινούνται προς μια κατεύθυνση που, κάποια στιγμή, θα τα φέρει να έχουν ταυτιστεί. Εύχομαι να ζήσω εκείνη τη στιγμή.

• Πρόσφατα παρουσιάσατε στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης το ντοκιμαντέρ σας για τα Καλάβρυτα, το οποίο προκάλεσε κάποιες αντιδράσεις όταν ασχολήθηκε με το εάν -ή όχι- η κίνηση των ανταρτών να εκτελέσουν τους γερμανούς κρατούμενους οδήγησε στην τραγωδία στα Καλάβρυτα. Αυτές ήταν αντιδράσεις που περιμένατε;

Είναι φυσιολογικό να υπάρχουν αντιδράσεις σε τόσο ευαίσθητα ιστορικά θέματα. Δεν με ξενίζει. Το είχα αντιμετωπίσει και στη Μακρόνησο πριν από λίγα χρόνια. Τόσο στη Μακρόνησο όσο και στα Καλάβρυτα, παρουσιάζω τα ιστορικά γεγονότα σφαιρικά και αντικειμενικά χωρίς να ενδιαφέρομαι να δώσω απαντήσεις. Άλλωστε σε τόσο μεγάλα ανθρώπινα δράματα δεν υπάρχουν απαντήσεις. Είναι ακριβώς αυτό το ανθρώπινο δράμα, το οποίο αναδύεται από τις εκρήξεις της Ιστορίας, που ενδιαφέρει εμένα ως σκηνοθέτη. Οι αντιδράσεις είναι απολύτως σεβαστές αλλά δεν είναι δυνατό να μας επηρεάζουν. Έχουν περάσει τα χρόνια, όπως και η εποχή των στρατευμένων ή μονοδιάστατων ταινιών. Ο σύγχρονος θεατής επιθυμεί, και έχει δικαίωμα, να διαβάσει βιβλία από τους σημερινούς ιστορικούς και να δει ντοκιμαντέρ από τους νεότερους κινηματογραφιστές, που θα σέβονται αλλά δεν θα φοβούνται να αγγίξουν ακόμα και τις πλέον ευαίσθητες περιοχές.

• Σε μία εποχή που γίνεται πολύ συζήτηση για τις γερμανικές αποζημιώσεις, επιλέξατε να κάνετε αναφορά στο θέμα μέσα από το ντοκιμαντέρ, κρατώντας παράλληλα και μία πιο ψύχραιμη στάση απέναντι στους Γερμανούς. Πώς συνδυάσατε αυτά τα δύο στοιχεία με ένα θέμα που πονάει ακόμα;

Θεωρώ ότι δεν υπάρχει κάτι που δεν επιτρέπεται να αγγίξουμε. Όταν προσεγγίζουμε ακόμα και τα πιο δύσκολα θέματα, είτε στη ζωή είτε στον κινηματογράφο, με ειλικρίνεια, ψυχραιμία και γνώση του αντικειμένου, δεν έχουμε να φοβηθούμε κάτι. Πιστεύω ότι οι Γερμανοί έχουν τεράστιο ηθικό χρέος απέναντι στην Ελλάδα, διότι οι θηριωδίες και η καταστροφή που επέφεραν μας σημάδεψαν ανεξίτηλα μέχρι σήμερα. Το χρέος αυτό έχει ασφαλώς και υλική διάσταση. Αυτό, πρωτίστως οι Γερμανοί πρέπει να το κατανοήσουν. Για τη δική τους υπερηφάνεια και ψυχική ισορροπία. Και την ίδια στιγμή θεωρώ ότι οι σημερινοί Γερμανοί δεν είναι τέρατα. Ούτε απόγονοι του Χίτλερ. Είμαι σίγουρος ότι, όσος χρόνος κι αν απαιτηθεί, οι ίδιοι, οι απλοί Γερμανοί, θα το κατανοήσουν και θα πιέσουν τις ηγεσίες τους που κωφεύουν, ώστε να γίνει το αυτονόητο. Αυτή η απλή σκέψη αναδύεται μέσα από το ντοκιμαντέρ.

• Το κλείσιμο της ΕΡΤ και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν ντοκιμαντερίστες αλλά και σκηνοθέτες ταινιών μυθοπλασίας από αυτή την εξέλιξη απασχολεί τον κινηματογραφικό χώρο. Εσείς έχετε εργαστεί για την ΕΡΤ (στο Παρασκήνιο). Πώς βλέπετε τις εξελίξεις;

Το κλείσιμο της ΕΡΤ ήταν μια άστοχη και αστόχαστη κίνηση. Και είμαι σίγουρος ότι το έχουν κατανοήσει ακόμα και οι εμπνευστές και εισηγητές αυτής της ατυχούς πρωτοβουλίας. Από εκεί και πέρα πρέπει να υπάρξει το συντομότερο ο καινούριος φορέας. Η ΝΕΡΙΤ. Γιατί τον έχουμε τεράστια ανάγκη και ως κοινωνία και ως κινηματογραφιστές. Και πρέπει να κάνουμε ότι είναι δυνατό ώστε να υπάρξει τηλεοπτικό και κινηματογραφικό πρόγραμμα υψηλού επιπέδου. Θεωρώ ότι μια χώρα και μια οικονομία που παρουσιάζει πρωτογενές πλεόνασμα, πρέπει να χρηματοδοτήσει με συνέπεια τον καινούριο φορέα και φυσικά να εξοφλήσει πάραυτα τα τιμολογημένα χρέη της ΕΡΤ στους παραγωγούς. Ώστε να υπάρξει ομαλότητα, δικαιοσύνη και συνέχεια.

• Το ελληνικό σινεμά έχει γνωρίσει αρκετές επιτυχίες τα τελευταία χρόνια. Αισθάνεστε μέρος αυτού του νέου ρεύματος;

Πιστεύω ότι δεν υπάρχει κάποιο ρεύμα με ενιαία χαρακτηριστικά. Αλλού διακρίνουμε τις επιρροές από το σινεμά του Λάνθιμου και αλλού την ανάγκη να αποτυπωθεί κινηματογραφικά η κρίση. Και τα δυο αποτελούν ζητούμενα από πολλά διεθνή φεστιβάλ. Υπάρχουν και ταινίες έξω από αυτά τα μοντέλα. Είμαι πολύ χαρούμενος που υπάρχει κινητικότητα και έχουν έρθει επιτυχίες για το ελληνικό σινεμά. Μέσα στο σύνολο υπάρχουν κάμποσες υπερτιμημένες ταινίες αλλά και αρκετές πολύ καλές. Και ασφαλώς το συνολικό επίπεδο του ελληνικού σινεμά βρίσκεται πολύ ψηλότερα σε σχέση με εκείνο που κυριαρχούσε μέχρι πριν από δέκα χρόνια. Δεν μπορώ να κατατάξω κάπου τον εαυτό μου. Προσπαθώ, όπως όλοι, να κάνω ταινίες. Ονειρεύομαι και ελπίζω.

* Η ταινία «Χαρά» προβάλλεται ήδη στις αίθουσες.

Αγγελική Στελλάκη

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ