Οι «χρησιμοποιημένες φωτογραφίες» του Κωστή Αντωνιάδη στο Μπενάκη

Οι Χρησιμοποιημένες Φωτογραφίες αποτελούν ένα σύνολο φωτογραφικών έργων του Κωστή Αντωνιάδη τα οποία πραγματοποιήθηκαν από το 1985 έως το 2013. Παρουσιάζονται στο Μουσείο Μπενάκη, στο κτίριο της οδού Πειραιώς από τις 18 Απριλίου έως τις 26 Μαΐου.

Θραύσματα εικόνων της πόλης, εικονικές προτομές ηρώων, τοπία που μοιάζουν με άλλα τοπία, ψεύτικοι χάρτες και μυστικές συλλογές, διερευνούν τη σχέση της φωτογραφίας με τη μνήμη, την πραγματικότητα και το φανταστικό.

Η έκθεση περιλαμβάνει έντεκα ενότητες:

Χρησιμοποιημένες Φωτογραφίες Ι (1985-1986)

Αφετηρία για την πρώτη ενότητα ήταν μια ασυνήθιστη συγκυρία: όταν το 1985 σχεδιάζονταν οι εκδηλώσεις για την Αθήνα «Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης», ο Αντωνιάδης υπέβαλε πρόταση στο υπουργείο Πολιτισμού για μια έκθεση στην οποία έργα σύγχρονης ελληνικής φωτογραφίας θα αναρτώνταν ως γιγαντοαφίσες σε διαφημιστικά ταμπλό της πόλης. Καθώς η πρόταση δεν έτυχε προσοχής, αποφάσισε να οργανώσει ένα ψεύτικο ντοκουμέντο της. Ο Αντωνιάδης φωτογράφισε σε μεσαίο και μεγάλο φορμά, με υψηλή ευκρίνεια και έλεγχο παραμορφώσεων, τόπους με λευκά κυρίως διαφημιστικά ταμπλό (δηλαδή σε κενό μίσθωσης) στα οποία μετά ενέθεσε σκηνές από τις αττικές παραλίες.

Photoset (1988)

Κάθε Photoset παρουσιάζει σε έξι στίχους ένα πλέγμα ογδόντα περίπου συνολικά ανθρώπων, ενώ εκτελούν κοινωνικά στερεότυπα. Στον Περίπατο περπατούν μόνοι ή ανά ζεύγη, χαζεύουν, έχουν τα χέρια στις τσέπες. Στο Κουτσομπολιό ζεύγη ή τριάδες ανθρώπων σχολιάζουν, κοιτάζουν ερευνητικά, δείχνουν προσεκτικά, φέρουν σακούλες με ψώνια ή καρότσια. Στην Επίσκεψη, αντίστοιχα, κουβαλούν γλυκά ή λουλούδια, ενώ στο Ευλάβεια και Φιλανθρωπία κάνουν το σταυρό τους, τρώνε αντίδωρο, σκύβουν και διπλώνονται για να προσφέρουν ελεημοσύνη. Η δομή των έργων υπαινίσσεται τα φύλλα Letraset με τις τυποποιημένες εικόνες για σχέδια ή μακέτες.

Χρησιμοποιημένες Φωτογραφίες ΙΙ (1989)

Στις Χρησιμοποιημένες Φωτογραφίες ΙΙ ο Αντωνιάδης ενθέτει πάλι πόζες μοντέλων, κυρίως νέων, ως τοιχογραφίες αυτή τη φορά σε φωτογραφίες τραβηγμένες σε ερειπωμένες μονοκατοικίες της Αθήνας. Οι μορφές φαίνεται να κατοικούν παράξενα το χώρο, καθώς μάλιστα είναι συνήθως σε φυσική κλίμακα ή σε ασυνήθιστα σημεία, Ο Αντωνιάδης δεν αξιοποιεί πλέον μόνο δικές του εικόνες, αλλά προσφεύγει σε ανοιχτά δάνεια από την ιστορία της τέχνης για τη δημιουργία έργων που μοιάζουν πάλι κυριολεκτικά και εννοιακά χρησιμοποιημένα. ενώ η ευδιάκριτη φθορά των χώρων αντηχεί εκείνη των τοιχογραφιών.

Τέσσερις Εικόνες (1991)

Τις Τέσσερις Εικόνες συνθέτουν τέσσερα ολόσωμα, φυσικού μεγέθους, πορτραίτα. Με αναφορές στην ορθόδοξη αγιογραφία και τις Τέσσερις Εποχές (1969) του Τσαρούχη, η σύγχρονη αυτή εκδοχή αγιοσύνης αναδύεται από ένα χώρο απροσδιόριστο, ενώ η ακανόνιστη οδόντωση στο σχήμα κάθε πορτραίτου το φανερώνει ως εικόνα μονταρισμένη τόσο υλικά, όσο ίσως και πνευματικά.

Διάδρομος (1991)

Ο Διάδρομος αντλεί τη μορφή του από τις ελληνικές ζωφόρους, πιο συγκεκριμένα μια νεοκλασική, αυτή των Προπυλαίων του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ενώ όμως εκείνη, συνοψίζει την ελληνική πνευματική ζωή, ιστορική και μυθολογική, ο Διάδρομος του Αντωνιάδη εικονίζει δεκαέξι νέους και νέες, όλους σχεδόν φωτογραφημένους σε ξεχωριστές λήψεις που μετά αρθρώνονται σε ενιαίο έργο. Η νέα γενιά εκείνης της εποχής παρουσιάζεται κατηφής και νωθρή, χωρίς συνοχή ή ορατή συλλογικότητα.

Αλήθειες και Ψέμματα (1991-2013)

Η εγκατάσταση Αλήθειες και Ψέματα συνιστά έναν παιγνιώδη γρίφο, μια άσκηση ανάμεσα στην αναπαράσταση της αλήθειας και στην αλήθεια της αναπαράστασης. Συγκροτήθηκε σε διάστημα είκοσι περίπου χρόνων από τρεις ενότητες. Στην πρώτη ενότητα, τις Μαύρες Φωτογραφίες (1991), ο Αντωνιάδης αντέγραψε και μεγέθυνε φωτογραφίες της στενής και ευρύτερης οικογένειας, χωρίς καθόλου επεμβάσεις. Στην ενότητα Τετράδια (1995) προχωρά ένα βήμα πιο πέρα. Διεισδύει ψηφιακά στις οικογενειακές αναμνήσεις: στέκει αντίκρυ από τους γονείς του ενώ ποζάρουν, παρακολουθεί τον εαυτό του και τον αδελφό του να παίζουν. Στο πιο πρόσφατο μέρος (2012) οικογενειακά φαντάσματα, σε ύφος πνευματιστικής φωτογραφίας του 19ου αιώνα, έρχονται να ταράξουν τη γαλήνη του.

Μυστικά (2012-2013)

Στην ενότητα αυτή ο Αντωνιάδης ενθέτει στην πίσω όψη αυθεντικών χειρόγραφων στούντιο πόζες νέων, πρόσωπα τα οποία επιβιώνουν με εμφανή σημάδια φθοράς από το συχνό ξεδίπλωμα. Αντίθετα όμως από τις ξεθωριασμένες, λειψές σελίδες η στάση σώματος, η ελάχιστη ενδυμασία, η κόμμωση φέρουν σύγχρονη σφραγίδα.

Η Συλλογή (2012)

Η Συλλογή αποτελείται από γυάλινες πλάκες ιδιωτικής συλλογής στις οποίες αφού έχει αφαιρεθεί το θέμα, έχει γίνει ένθεση με στούντιο πόζες και πορτραίτα, και έχουν ψηφιακά ενισχυθεί οι ρωγμές του χρόνου. Οι ενθέσεις γίνονται πάλι σε ένα πλαίσιο χρησιμοποιημένο, εκκενωμένο από κάθε πληροφορία εκτός από τα επίκτητα ίχνη του χρόνου.

Ήρωες και Ηρωίδες (2012-2013)

Στη σειρά Ήρωες και Ηρωίδες μετωπικά στούντιο πορτραίτα συσχετίζονται με πρωταγωνιστές από κλασικές τραγωδίες, όπερες, θεατρικά έργα. Αποσπάσματα των έργων, στην πρωτότυπη συνήθως γλώσσα, σχηματίζουν ένα κειμενικό βάθρο που στηρίζει την εικονική «προτομή», επιβεβαιώνοντας τη βαρύτητα της δημόσιας γλυπτικής (και του λόγου) για τη συλλογική μνήμη. Η ουδέτερη έκφραση, οι γυμνωμένοι ώμοι, το καλοσχηματισμένο πρόσωπο συναντούν τον Οθέλλο του Σαίξπηρ ή την Ελένη από τις Τρωάδες του Ευριπίδη, συγκροτώντας ένα αρχετυπικό, παράδοξο star-system.

Χάρτες (1998)

Η συνειδητοποίηση ότι η φωτογραφία λειτουργεί ενίοτε ως μοχλός άρνησης της εμπειρίας οδήγησε τον Αντωνιάδη σε μια σειρά έργων που θυμίζουν, σε μέγεθος και μορφή, καρτέλες αρχείου στις οποίες τεκμηριώνεται το άμεσο βίωμα ενός τόπου: χιλιομετρικές αποστάσεις, αφηγήσεις ντόπιων, κωδικοί αριθμοί, τοπωνύμια, ασπρόμαυρα κοντάκτ του τοπίου, η εικόνα ενός ενθυμίου (φυτό, πέτρα) που έχει συλλέξει και μια βραχεία χειρόγραφη εγγραφή συγκροτούν ένα σύνθετο μητρώο πληροφοριών.

Αμερικάνικη Νύκτα (2010-2011)

Στην Αμερικάνικη Νύκτα, υιοθετεί την τεχνική day for night, την κινηματογράφηση δηλαδή σε φως ημέρας με μπλε φίλτρο, που επινοήθηκε σε γουέστερν ως φθηνή λύση για νυχτερινά πλάνα. Ο τίτλος συνιστά δάνειο από την ταινία La nuit américaine (1973) του Φρανσουά Τριφό που πραγματεύεται το πώς ο κινηματογράφος «φυσικοποιεί» ουσιαστικά το τεχνητό. Ο Αντωνιάδης μειώνει ψηφιακά το χρωματικό κορεσμό και τη φωτεινότητα τοπίων από τη Νάξο, τη Μάνη, την Τήνο, τα οποία γίνονται απόκοσμα μέσα από τη μονοχρωματική συνθήκη ενός υποθετικού φεγγαρόφωτου.

Τιμή εισιτηρίου: 5 ευρώ (ολόκληρο), 2,5 ευρώ (μειωμένο).

Μουσείο Μπενάκη, Κτήριο οδού Πειραιώς, Πειραιώς 138 & Ανδρονίκου, 210 3453111.

Ωράριο λειτουργίας: Πέμ. & Κυρ.: 10.00-18.00, Παρ. & Σάβ.: 10.00-22.00, Δευτ., Τρ. & Τετ.: Κλειστά

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ