Η παγίδα του εκλογικού συστήματος στη Βρετανία

Τόρις και Εργατικοί βρίσκονταν στήθος με στήθος στο άνοιγμα της κάλπης για τις βρετανικές εκλογές, αλλά όποιος κι αν έρθει πρώτος δύσκολα θα έχει αυτοδυναμία: Το ιδιαίτερο εκλογικό σύστημα μοιάζει πλέον να έχει φτιαχτεί για πιο απλές εποχές και το περίπλοκο σημερινό πολιτικό σκηνικό το φέρνει ξανά στα όριά του.

H μάχη για τη Βουλή των Κοινοτήτων μπορεί να κριθεί στις «εσχατιές» του εκλογικού χάρτη αλλά και πάλι να παγιώσει το αργό θάνατο του δικομματικού συστήματος.

Η κάλπη κρίνει τις 650 έδρες της Βουλής των Κοινοτήτων στο Λονδίνο και, κατ’ επέκταση, την επόμενη κυβέρνηση. Το σημερινό βρετανικό σύστημα, της παλιότερης αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας σύγχρονου τύπου, δεν είναι αναλογικό με την «παραδοσιακή» έννοια, αλλά λειτουργεί στη βάση του «ο πρώτος τα παίρνει όλα» (το λεγόμενο First Past the Post, εν συντομία FPTP).

Όλες οι 650 περιφέρειες είναι, αν γινόταν αναλογία με τα υπόλοιπα εκλογικά συστήματα, μονοεδρικές. Το πρώτο κόμμα, και συγκεκριμένα ο πρώτος υποψήφιος, στην εκάστοτε περιφέρεια είναι εκείνος που παίρνει τη θέση στο Ουέστμινστερ -το ποσοστό των υπόλοιπων χάνεται.

Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι το συνολικό ποσοστό που θα έχει πάρει ένα κόμμα σε όλη τη βρετανική επικράτεια δεν έχει άμεση αντιστοιχία στο πώς μοιράζονται οι 650 θέσεις στο Ούεστμινστερ.

Όσο πιο αμφίρροπη είναι μία περιφέρεια, έστω και «ξεχασμένη» από το Λονδίνο, παίρνει άλλη σημασία. Στο τέλος, ένα κόμμα που μπορεί να είναι το τρίτο στην προτίμηση των βρετανών ψηφοφόρων συνολικά μπορεί να έχει βρεθεί στην έκτη θέση στο Ουέσμινστερ ή αντιστρόφως.

Το σύστημα αποκρυσταλλώθηκε με τη σημερινή του μορφή στο τέλος του 19ου αιώνα και η σημαντικότερη προσθήκη των τελευταίων χρόνων έγινε μόνο το 2011 και ουσιαστικά περιορίζεται στο να κάνει σχετικά δυσκολότερη την προκήρυξη πρόωρων εκλογών. Δηλαδή, στην παρούσα φάση, απλώς δυσκολεύει την «διέξοδο» των επαναληπτικών εκλογών.

Γιατί έχει επιλέξει, και διατηρεί, το Λονδίνο τέτοιο φαινομενικά στρεβλωτικό σύστημα; Ο λόγος είναι απλός: Ισχυρές μονοκομματικές κυβερνήσεις.

Με την εκλογή μόνο ενός βουλευτή ανά περιφέρεια, στο τέλος -στο Ουέστμινστερ- ευνοούνται τα μεγάλα κόμματα. Επιπλέον, τέτοιο σύστημα τείνει στην πράξη να πολώνει τους πολιτικούς συσχετισμούς και να καταλήγει σε παγίωση δικομματικών συστημάτων (πρόκειται για το λεγόμενο πρώτο νόμο του Ντυβερζέ).

Το FPTP έχει δηλαδή θεωρητικά την ίδια λειτουργία με το μπόνους στο πρώτο κόμμα στα συστήματα ενισχυμένης αναλογικής.

Το πρόβλημα είναι πως αν ο στόχος όλης αυτής της περιπλοκότητας είναι η αυτοδυναμία, τότε για τη Βρετανία το FPTP έχει φτάσει στα όριά του. Στις προηγούμενες εκλογές ήταν η πρώτη αποτυχία του, που ανάγκασε τους Συντηρητικούς να σχηματίσουν κυβέρνηση συνασπισμού με τους Φιλελεύθερους Δημοκράτες.

Ήταν κάτι πρωτόγνωρο για τη Βρετανία, έστω κι αν οι κυβερνήσεις συνασπισμού είναι ο κανόνας στην ηπειρωτική Ευρώπη. Αυτή τη φορά, το πιθανότερο (κατά 90%, σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις) είναι πως θα συμβεί το ίδιο, και το πρώτο κόμμα στο Ουέστμινστερ ξανά δεν θα μπορεί να σχηματίσει κυβέρνηση μόνο του.

Ο θάνατος του δικομματισμού στην εκλογική συμπεριφορά στη Βρετανία φαίνεται στις υπόλοιπες εκλογές (όπως, αλλά όχι μόνο, τις Ευρωεκλογές). Οι βρετανοί ψηφοφόροι πλέον ταυτίζονται και υποστηρίζουν πολύ λιγότερο από ό,τι παλιότερα τα δύο μεγάλα κόμματα και οι κομματικές προτιμήσεις όλο και περισσότερων έχουν γίνει πολύ πιο ρευστές μεταξύ των κομμάτων μεσαίου μεγέθους.

Το νυν εκλογικό σύστημα δεν έχει όλα τα εργαλεία για να διαχειριστεί αυτή την αλλαγή -και για τους υποστηρικτές εκλογικής μεταρρυθμίσης στη Βρετανία, οι οποίο πληθαίνουν, θα έχει αποδειχθεί απαρχαιωμένο εάν, για δεύτερη φορά, δεν καταφέρει να δώσει ισχυρή κυβέρνηση.

Βασίλης Ψυχογιός

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ