Απειλή για την παντοδυναμία Ερντογάν η ρήξη με το κίνημα Γκιουλέν

Ο πρωθυπουργός της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν κέρδισε τρεις εκλογικές αναμετρήσεις, άντεξε τις μαζικές κινητοποιήσεις και τις ταραχές του καλοκαιριού, καθυπόταξε τους στρατηγούς που αναμιγνύονταν στην πολιτική -για το πρακτορείο Reuters έχει αλλάξει την Τουρκία όσο λίγοι ηγέτες πριν από αυτόν την δεκαετία που βρίσκεται στην εξουσία

Όμως η ρήξη του με έναν αινιγματικό ισλαμιστή κήρυκα ο οποίος εδρεύει στις ΗΠΑ και διαθέτει ευρεία, αν και άτυπη, επιρροή στην αστυνομία, τις μυστικές υπηρεσίες και το δικαστικό σώμα, ρίχνει τη σκιά της στο τουρκικό κράτος και στο πολιτικό σκηνικό, καθώς θέτει υπό αμφισβήτηση την παντοδυναμία του Ερντογάν πριν τις κρίσιμες εκλογικές αναμετρήσεις του 2014.

Το ισχυρό δίκτυο του Φετουλάχ Γκιουλέν, του ηγέτη ενός διεθνούς ισλαμικού κινήματος, το οποίο συντονίζει από μια κατάφυτη ιδιόκτητη έκταση στις ΗΠΑ, συνέβαλε ώστε το κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του Ερντογάν να συγκεντρώσει την μεγάλη πλειοψηφία των ψήφων στις τρεις προηγούμενες εκλογικές αναμετρήσεις.

«Είναι ένα δυσάρεστο, ανελέητο διαζύγιο» σχολίασε ο Καντρί Γκιουρσέλ, αρθρογράφος ο οποίος αντιμετωπίζει επικριτικά την κυβέρνηση, αλλά γράφει για την γενικά φιλοκυβερνητική καθημερινή εφημερίδα Milliyet.

Οι διαδηλώσεις και οι ταραχές στην Κωνσταντινούπολη υπογράμμισαν την εντεινόμενη ανησυχία στις τάξεις όσων τάσσονται υπέρ του κοσμικού χαρακτήρα του τουρκικού κράτους για τον τρόπο με τον οποίο κυβερνά ο Ερντογάν -ο οποίος σύμφωνα με τους επικριτές του γίνεται όλο και πιο αυταρχικός.

Σε ανοιχτή σύγκρουση

Τους τελευταίους μήνες εκδηλώθηκαν ανοικτά συγκρούσεις ανάμεσα στον Ερντογάν και το κίνημα Χιζμέτ του Γκιουλέν. Στο επίκεντρο βρίσκεται τις τελευταίες εβδομάδες το σχέδιο της κυβέρνησης να καταργήσει τα ιδιωτικά προπαρασκευαστικά σχολεία, πολλά εκ των οποίων χρηματοδοτούνται και διοικούνται από το κίνημα, γεγονός το οποίο η συμπολίτευση λέει ότι σκοπεύει να πράξει διότι τα εκπαιδευτήρια αυτά δίνουν αθέμιτο πλεονέκτημα στους γόνους πλουσίων οικογενειών.

Ο Γκιουλέν έχει ιδρύσει εκπαιδευτικά ιδρύματα σε όλη την Αφρική, την Μέση Ανατολή, στις ΗΠΑ και στην Ασία. Αποτελούν μια σημαντική πηγή προσόδων, αλλά παράλληλα κι ένα ισχυρό όργανο για την απόκτηση επιρροής, ειδικά στην Τουρκία, αφού δημιουργούν ένα δίκτυο επίλεκτων επαφών, προσωπικών σχέσεων και αφοσίωσης.

Το κίνημα Χιζμέτ θεωρείται από πολλούς πως συνέβαλε να χαλαρώσει η ασφυκτική λαβή του στρατού στην πολιτική ζωή. Οι στρατιωτικοί, αυτοδιορισμένοι θεματοφύλακες του κοσμικού χαρακτήρα του τουρκικού κράτους, απώλεσαν την δυνατότητα να επεμβαίνουν στα πολιτικά πράγματα, κάτι που χαρακτηρίζεται το μεγαλύτερο επίτευγμα του Ερντογάν. Αυτό συνέβη, για πολλούς, επειδή το κίνημα του Γκιουλέν άσκησε την επιρροή του στο δικαστικό σώμα, το οποίο έχει καταδικάσει εκατοντάδες αξιωματικούς για υποθέσεις οι οποίες σχετίζονται με τον σχεδιασμό πραξικοπημάτων.

Ο Ερντογάν έχει οικοδομήσει τη δική του βάση ευκατάστατων υποστηρικτών του αφότου ανέλαβε την εξουσία το 2002, κυρίως από την ίδια πληθυσμιακή ομάδα των επαγγελματιών του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα και των επιχειρηματιών, οι οποίοι δηλώνουν πιστοί μουσουλμάνοι και τιμούν απεριόριστα τον Γκιουλέν. Ωστόσο η διαφαινόμενη ρήξη εγείρει το ενδεχόμενο να μειωθεί η υποστήριξη προς το AKP, ενώ οι εκλογές πλησιάζουν.

Όταν ο Ερντογάν είχε επισκεφθεί την Ουάσινγκτον νωρίτερα φέτος, είχε στείλει έναν στενό συνεργάτη του να εξακριβώσει τις προθέσεις του Γκιουλέν, ο οποίος εγκατέλειψε την Τουρκία το 1999, όταν του ασκήθηκε δίωξη για συνωμοσία με στόχο την ανατροπή του κοσμικού χαρακτήρα του κράτους και την εγκαθίδρυση ενός ισλαμικού κράτους. Όμως η ισχύς του Γκιουλέν –ο οποίος, παρότι αθωώθηκε από την τουρκική Δικαιοσύνη, συνεχίζει να ζει στις ΗΠΑ– οφείλεται εν μέρει τουλάχιστον στους αινιγματικούς του τρόπους.

Διαφαίνονταν για καιρό ιδεολογικές διαφορές, καθώς πολλοί από τους υποστηρικτές του Γκιουλέν τον χαρακτηρίζουν πιο «προοδευτικό» και «φιλοδυτικό» από τον Ερντογάν, οι απόψεις του οποίου για διάφορα θέματα, από τις αμβλώσεις ως την κατανάλωση αλκοολούχων ποτών, έδωσαν τροφή σε καταγγελίες πως αναμιγνύεται σε θέματα της ιδιωτικής ζωής των πολιτών.

Πάντως η ισχύς του Χιζμέτ βασίζεται στην επιρροή του εντός AKP μάλλον, παρά στην ικανότητά του να καθοδηγήσει τους ψηφοφόρους προς την μία ή προς την άλλη κατεύθυνση. Με το μεγαλύτερο μέρος του εκλογικού χάρτη της Τουρκίας να έχει βαφτεί πορτοκαλί –το χρώμα του AKP– ελάχιστοι εκτιμούν πως το κίνημα θα μπορούσε στ’ αλήθεια να ανατρέψει τον Ερντογάν, ακόμη κι αν το επιδίωκε.

Το διακύβευμα, η Κωνσταντινούπολη

Όμως η σύγκρουση αυτή ίσως περιορίσει τις υπερβολές του Ερντογάν, καθώς το κίνημα θα μπορούσε για παράδειγμα να ταχθεί υπέρ της αντιπολίτευσης στις τοπικές εκλογές του Μαρτίου. Το σημαντικότερο διακύβευμα σε αυτές είναι η Κωνσταντινούπολη, η οικονομική πρωτεύουσα και η μεγαλύτερη πόλη της Τουρκίας.

Αν το AKP χάσει στην Κωνσταντινούπολη, κάτι το οποίο ειδικοί και στελέχη εταιριών δημοσκοπήσεων θεωρούν απίθανο αλλά δεν αποκλείουν εντελώς, αυτό θα αποτελούσε βαρύ πλήγμα για τον Ερντογάν, ο οποίος χρημάτισε δήμαρχός της την δεκαετία του 1990. Ακόμη κι αν απλώς μειωθεί το ποσοστό του AKP, θα τρωθεί προσωπικά. Το βλέμμα του πρωθυπουργού πάντως είναι στραμμένο στις προεδρικές εκλογές του Αυγούστου, στις οποίες οι περισσότεροι πιστεύουν πως θα είναι υποψήφιος, και στις βουλευτικές εκλογές του 2015.

«Μια τόσο σοβαρή μάχη με το κίνημα Χιζμέτ μόλις πριν από την διεξαγωγή των τοπικών εκλογών θα θέσει σε δοκιμασία την εκλογική ισχύ» του κυβερνώντος κόμματος, επισήμανε ο Αχμέτ Σικ, δημοσιογράφος που είχε καταδικαστεί σε ένα χρόνο φυλάκιση εξαιτίας ενός βιβλίου του για τη ζωή και την επιρροή του Γκιουλέν. «Ο Ερντογάν θα διαπιστώσει ακριβώς με τι είναι αντιμέτωπος», πρόσθεσε ο ίδιος.

Για την δημαρχία της Κωνσταντινούπολης, ο υποψήφιος του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP, αξιωματική αντιπολίτευση) είναι ο Μουσταφά Σαριγκιούλ, δήμαρχος της αριστοκρατικής συνοικίας Σισλί της Κωνσταντινούπολης επί 14 χρόνια.

Γεννημένος στην ανατολική Τουρκία, ο Σαριγκιούλ δεν θεωρείται συνηθισμένο στέλεχος του CHP, κόμματος που επικρίνεται από τους περισσότερους υποστηρικτές του AKP για την εμμονή του στο λαϊκό χαρακτήρα του κράτους, τον ελιτισμό του και την αποσύνδεσή του από τους φτωχούς Τούρκους στις εσχατιές της Ανατολίας, όπου το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού δηλώνει θρησκευόμενο κι υποστηρίζει τον Ερντογάν.

Μια συνάντηση που είχαν αυτό τον μήνα στην Ουάσινγκτον ο ηγέτης του CHP Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου και στελέχη μιας ένωσης που είναι γνωστό ότι συνδέεται με τον Γκιουλέν τροφοδότησε την εικοτολογία περί ενδεχόμενης σύσφιγξης των σχέσεων των δύο πλευρών -ακόμη και περί υποστήριξης του Χιζμέτ στην υποψηφιότητα του Σαριγκιούλ.

Ο υποψήφιος του AKP είναι και πάλι ο Καντίρ Τοπμπάς, δήμαρχος της πόλης επί σχεδόν μια δεκαετία, που βρέθηκε στο στόχαστρο των διαδηλωτών το καλοκαίρι. Στις προηγούμενες εκλογές, το 2009, ο Τοπμπάς κέρδισε συγκεντρώνοντας 3,3 εκατ. ψήφους τον τότε αντίπαλό του Κιλιτσντάρογλου, ο οποίος είχε αποσπάσει 2,6 εκατ. ψήφους επί του συνόλου 8,8 εκατ. δημοτών της Κωνσταντινούπολης που έχουν δικαίωμα συμμετοχής στην διαδικασία.

Ο Εζέρ Σαντζάρ, επικεφαλής του Κέντρου Στρατηγικών και Κοινωνικών Μελετών MetroPoll, εκτίμησε ότι τα μέλη του Χιζμέτ φθάνουν έως και το 3-5% των ψηφοφόρων, αλλά ο αριθμός όσων επηρεάζονται από το κίνημα αυτό ίσως είναι πολύ μεγαλύτερος.

«Η έρευνά μας δείχνει, με συνεπή τρόπο, ότι ένα 28%-30% της τουρκικής κοινωνίας διάκειται ευνοϊκά έναντι του Γκιουλέν. Το να θεωρήσει κανείς πως κάποιος που απολαύει ενός τέτοιου επιπέδου θαυμασμού δεν έχει επιρροή θα ήταν λάθος», επισήμανε ο Σαντζάρ. «Στην Κωνσταντινούπολη οι ψήφοι του CHP δεν απέχουν και τόσο πολύ από το ποσοστό του AKP και αυτό το 5% που υποστηρίζει το κίνημα του Γκιουλέν μπορεί να κρίνει το αποτέλεσμα».

«Μάχη σώμα με σώμα», δημόσια μέσω του Τύπου

Η ένταση ανάμεσα στον Ερντογάν και τον Γκιουλέν είχε κλιμακωθεί και στο παρελθόν -ιδίως τον Φεβρουάριο του 2012, όταν εισαγγελείς είχαν ζητήσει να τεθεί υπό κράτηση ο Χακάν Φιντάν, πρώην σύμβουλος του πρωθυπουργού που αργότερα έγινε επικεφαλής της υπηρεσίας πληροφοριών. Ο Ερντογάν εμπόδισε την κράτησή του και την διεξαγωγή έρευνας, που σύμφωνα με ορισμένους κινήθηκε από δικαστικούς προσκείμενους στον Γκιουλέν. Για πολλούς, αυτό το επεισόδιο οδήγησε στη ρήξη.

«Πιστεύω ότι η Λυδία λίθος της διάρρηξης της συμμαχίας ανάμεσα στο κίνημα του Γκιουλέν και την κυβέρνηση ήταν η κρίση της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών», σχολίασε ο αναλυτής της εφημερίδας Vatan Ρουσέν Τσακίρ, εκτιμώντας πως η τρέχουσα κατάσταση παραπέμπει σε «μάχη σώμα με σώμα». Η μάχη αυτή μάλιστα γίνεται δημόσια, μέσω των μέσων ενημέρωσης.

Είναι χαρακτηριστικό ότι η Zaman, που θεωρείται πως πρόσκειται στον Γκιουλέν, με αλλεπάλληλα πρωτοσέλιδά της έχει καταγγείλει τα σχέδια της κυβέρνησης να καταργήσει τα προπαρασκευαστικά σχολεία, ενώ η Taraf, επίσης μια εφημερίδα που θεωρείται ότι διάκειται ευνοϊκά έναντι του Χιζμέτ, κλιμάκωσε την σύγκρουση δημοσιεύοντας έγγραφα από μια συνεδρίαση του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας (ΣΕΑ) το 2004, τα οποία δείχνουν πως η κυβέρνηση σχεδίαζε να εξαπολύσει επίθεση εναντίον του κινήματος και να το εξαλείψει.

Ο Ερντογάν κατηγόρησε τον δημοσιογράφο της Taraf που προχώρησε στις αποκαλύψεις αυτές για προδοσία και δεν δείχνει καμιά διάθεση να υποχωρήσει, καθώς ετοιμάζεται για μια προεκλογική περιοδεία σε όλη τη χώρα ενόψει των δημοτικών εκλογών, να ανακοινώσει τους υποψήφιους του AKP για πόλεις-κλειδιά σε όλη τη χώρα και να εκφωνήσει μια σειρά ουσιαστικά προεκλογικών ομιλιών.

Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι ο πρωθυπουργός της Τουρκίας δεν έχει απολέσει παρά ελάχιστο ποσοστό της δημοτικότητάς του παρά τις αντικυβερνητικές διαδηλώσεις του καλοκαιριού και παρά την συνεχιζόμενη σύγκρουση με το δίκτυο του Γκιουλέν.

«Πολλά μέλη του Χιζμέτ ανήκουν στο κόμμα AKP […] Δεν βλέπω κανένα ζήτημα. Τα προβλήματα ανάμεσα στο κόμμα και στο κίνημα θα επιλυθούν», είπε στέλεχος του κυβερνώντος κόμματος. «Η Κωνσταντινούπολη έχει κρίσιμη σημασία για εμάς. Είναι το οχυρό του AKP. Θα την κατακτήσουμε ξανά» προσέθεσε ο ίδιος.

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ,ΑΠΕ/Reuters