Ο μεταδοτικός όγκος που ζει εδώ και 11.000 χρόνια

Πριν από περίπου 11.000 χρόνια, ένας σκύλος κάπου στον κόσμο εμφάνισε καρκίνο στα γεννητικά όργανα. Κύτταρα αυτού του όγκου μεταδόθηκαν σε άλλα σκυλιά, ξεκινώντας μια ασυνήθιστη επιδημία που συνεχίζεται μέχρι σήμερα σε έξι ηπείρους.

Ο μεταδοτικός αφροδίσιος καρκίνος των σκύλων (CTVT, ένα είδος σαρκώματος) είναι ένας από τους ελάχιστους γνωστούς καρκίνους που μεταδίδονται από τη μεταφορά ζωντανών καρκινικών κυττάρων, και θεωρείται μάλιστα η αρχαιότερη γνωστή γραμμή κυττάρων. Συνήθως εμφανίζεται στα γεννητικά όργανα, καθώς μεταδίδεται κατά τη σεξουαλική επαφή, ή σπανιότερα από γλείψιμο ή δάγκωμα.

Διεθνής μελέτη που δημοσιεύεται στην επιθεώρηση eLife αποκαλύπτει τώρα λεπτομέρειες για την εξάπλωση του του όγκου σε όλο τον κόσμο, καθώς και νέα στοιχεία για το πώς οι καρκίνοι γενικά εξελίσσονται κλέβοντας DNA από υγιή κύτταρα.

Με επικεφαλής την Δρ Ελίζαμπεθ Μέρκινσον του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ, η ερευνητική ομάδα εξέτασε DNA από τα μιτοχόνδρια (τα «ενεργειακά εργοστάσια» των κυττάρων, τα οποία διαθέτουν το δικό τους γενετικό υλικό) συνολικά 449 όγκων CTVT που συλλέχθηκαν από σκυλιά σε 39 χώρες σε έξι ηπείρους.

Η σύγκριση των γενετικών αλληλουχιών αποκάλυψε ότι οι όγκοι είχαν απορροφήσει μιτοχονδριακό DNA από τους ξενιστές τους, κάτι που πιθανότατα βοήθησε στην επιβίωσή τους. Αυτά τα νέα γονίδια που απέκτησαν οι καρκίνοι στην μακρά ιστορία τους χρησιμοποιήθηκαν στη μελέτη ως γενετικές ετικέτες που ιχνηλατούν την εξάπλωση των σκύλων σε όλο τον κόσμο, λένε οι ερευνητές σε ανακοίνωσή τους.

Η γενετική σύγκριση των όγκων επέτρεψε στην ομάδα να σχεδιάσει το εξελικτικό δέντρο του ασυνήθιστου καρκίνου, το οποίο χωρίζεται σε πέντε κλάδους που αντιστοιχούν σε πέντε συμβάντα μεταφοράς μιτοχονδριακού DNA από τον ξενιστή στον όγκο.

Η ταχύτητα με την οποία εξαπλώθηκαν οι πέντε κλάδοι μαρτυρούν ότι ο καρκίνος μεταδόθηκε σε όλο τον κόσμο από σκύλους που συντρόφευαν ανθρώπους στα εμπορικά ταξίδια τους διά θαλάσσης.

Για παράδειγμα, ένας από τους κλάδους εμφανίστηκε στη Ρωσία ή την Κίνα πριν από 1.000 χρόνια, κατάφερε όμως να εξαπλωθεί στην Αμερική τα τελευταία 500 χρόνια, πιθανότατα ως λαθρεπιβάτης σε πλοία των Ευρωπαίων κατακτητών.

Από βιολογική άποψη, ένα εντυπωσιακό χαρακτηριστικό που αναγνωρίζει η νέα μελέτη είναι ότι τα μιτοχόνδρια των όγκων μπορούν περιστασιακά να ανταλλάσσουν γονίδια με τα μιτοχόνδρια του ξενιστή μέσω μιας διαδικασίας που ονομάζεται ανασυνδυασμός.

Είναι η πρώτη φορά που αυτό το φαινόμενο παρατηρείται στους καρκίνους, τονίζουν οι ερευνητές.

«Ο ανασυνδυασμός μιτοχονδριακού DNA ενδέχεται να συμβαίνει σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα, συμπεριλαμβανομένων των καρκίνων του ανθρώπου, αν και είναι πολύ δύσκολο να ανιχνευθεί» λέει η Μέρι Λέθλομπχερ, μέλος της ερευνητικής ομάδας.

Όπως σχολιάζει η επικεφαλής της μελέτης Δρ Ελίζαμπεθ Μέρκινσον, «είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι αυτός ο ασυνήθιστος και μακρόβιος καρκίνος μπορεί να μας διδάξει τόσα πολλά για την ιστορία των σκύλων, καθώς και για τις γενετικές και εξελικτικές διαδικασίες του καρκίνου γενικότερα».

Περαιτέρω μελέτες μένει να δείξουν αν το ίδιο φαινόμενο του γενετικού ανασυνδυασμού συμβαίνει και
στην περίπτωση ενός μυστηριώδους μεταδοτικού καρκίνου του ρύγχους που απειλεί τους διαβόλους της Τασμανίας.

Στην περίπτωση του CTVT, οι όγκοι συνήθως εξαφανίζονται αυθόρμητα έπειτα από μερικούς μήνες και το ζώο επιζεί. Στην περίπτωση των διαβόλων της Τασμανίας, ο όγκος μεταδίδεται με το δάγκωμα και αναπτύσσεται στο ρύγχος και το λαιμό, οδηγώντας το ζώο σε θάνατο λόγω ασιτίας.

Αν δεν βρεθεί λύση, ο μεταδοτικός καρκίνος απειλεί να οδηγήσει το είδος σε εξαφάνιση.

Βαγγέλης Πρατικάκης

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ