Η πανούκλα θερίζει από την Εποχή του Χαλκού

Η θεωρία ότι η επιδημία που έπληξε την Αθήνα τον 5ο αιώνα π.Χ. ήταν πανώλη δείχνει να ενισχύεται από την ανακάλυψη ότι το βακτήριο της ασθένειας καταδιώκει την ανθρωπότητα εδώ και πέντε χιλιάδες χρόνια.

Μέχρι σήμερα, οι αρχαιότερες ενδείξεις πανώλης χρονολογούνταν στο 540 μ.Χ. στη Γερμανία, επισημαίνει διεθνής ομάδα ερευνητών στην έγκριτη επιθεώρηση Cell.

Η νέα μελέτη ανιχνεύει γενετικό υλικό του τρομερού βακτηρίου Yersinia pestis σε σκελετούς που βρέθηκαν σε μαζικούς τάφους στη Ρωσία και χρονολογούνται στις αρχές της τρίτης χιλιετίας π.Χ., στην αρχή της Εποχής του Χαλκού (περίπου 3.000 με 1.000 χρόνια πριν).

Γενετικό υλικό του βακτηρίου βρέθηκε σε επτά από τους 101 σκελετούς που εξετάστηκαν από τρεις διαφορετικές τοποθεσίες: τρεις στη Ρωσία, ένα στην Εσθονία και ένα στην Αρμενία.

Η πανώλη φαίνεται πως ήταν ευρέως διαδεδομένη στην Ευρώπη και την Ασία, ωστόσο οι γενετικές αναλύσεις αποκάλυψαν ότι μέχρι την πρώτη χιλιετία π.Χ. το βακτήριο δεν διέθετε δύο βασικές μεταλλάξεις, οι οποίες του επιτρέπουν σήμερα να μεταδίδεται με τους ψύλλους και να προκαλεί τη λεγόμενη βουβωνική πανώλη.

Η πρώτη μετάλλαξη επιτρέπει στο μικρόβιο να επιζεί στο έντερο του ψύλλου και σταδιακά να το αποφράσσει. Οι πεινασμένοι ψύλλοι αρχίζουν έτσι να δαγκώνουν ό,τι βρουν μπροστά τους, μεταδίδοντας το βακτήριο σε νέα θύματα.

Οι ψύλλοι των αρουραίων πιστεύεται εξάλλου ότι ήταν αιτία της επιδημίας «Μαύρου Θανάτου» τον 14ο αιώνα, η οποία εκτιμάται ότι εξόντωσε έως και το 60% του ευρωπαϊκού πληθυσμού, πάνω από 75 εκατομμύρια ανθρώπους.

Ήταν μια επιδημία βουβωνικής πανώλης, στην οποία το Yersinia pestis προσβάλλει το λεμφικό σύστημα και προκαλεί επώδυνα εξογκώματα γεμάτα πύο στη βουβωνική χώρα.

Μέχρι την πρώτη χιλιετία π.Χ. η μετάλλαξη που επιτρέπει στο βακτήριο να προκαλεί βουβωνική πανώλη απουσίαζε -τα θύματα εμφάνιζαν σηψαιμική ή πνευμονική πανώλη, δύο μορφές που σκοτώνουν σχεδόν όλους τους ασθενείς χωρίς την έγκαιρη χορήγηση αντιβιοτικών.

Το πιθανότερο είναι ότι την Εποχή του Χαλκού η πανώλη μεταδιδόταν άμεσα μεταξύ ανθρώπων μέσω σταγονιδίων στον αέρα.

Οι ερευνητές εκτιμούν μάλιστα ότι η ασθένεια προκαλούσε εκτεταμένες επιδημίες που δεν αποκλείεται να προκάλεσαν μαζικές μεταναστεύσεις από τη Ρωσία προς την Ευρώπη την τρίτη χιλιετία π.Χ.

Προηγούμενες μελέτες έχουν προτείνει τη θεωρία ότι η πανώλη προκάλεσε τον μεγάλο Λοιμό της Αθήνας στα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ., ενώ βρισκόταν σε εξέλιξη ο Πελοποννησιακός Πόλεμος.

Βαγγέλης Πρατικάκης

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ