Το γονιδίωμα του μπονόμπο, παράθυρο στη βιολογία της ειρήνης

Η πρώτη πλήρης γενετική αλληλουχία ενός μπονόμπο, ή πυγμαίου χιμπατζή, θα μπορούσε να επιτρέψει σε βιολόγους και ανθρωπολόγους να κατανοήσουν γιατί αυτός ο στενός συγγενής μας είναι τόσο ευγενής, ειρηνικός, αλλά και σεξουαλικός, σε σχέση με τον κοινό χιμπατζή και τον άνθρωπο.

Ο μπονόμπο, ο χιμπατζής και ο άνθρωπος κατάγονται από έναν κοινό πρόγονο που εκτιμάται ότι έζησε στην Αφρική πριν από περίπου έξι εκατομμύρια χρόνια. Τα δύο είδη χιμπατζή διαχωρίστηκαν πολύ αργότερα, πριν από περίπου ένα εκατομμύριο χρόνια, όταν σχηματίστηκε ο ποταμός Κονγκό στην κεντρική Αφρική. Ο πληθυσμός που απομονώθηκε στη βόρεια όχθη εξελίχθηκε στον χιμπατζή (Pan troglodytes), ενώ στη νότια πλευρά του ποταμού εξελίχθηκε ο μπονόμπο (Pan paniscus).

Οι μπονόμπο είναι ελαφρώς πιο μικρόσωμοι, ωστόσο οι εντυπωσιακότερες διαφορές σε σχέση με τον χιμπατζή αφορούν τη συμπεριφορά: Οι χιμπατζήδες είναι συχνά βίαιοι, όπως και οι ξάδελφοί τους οι άνθρωπο, και συνήθως ζουν υπό την ηγεμονία ενός κυρίαρχου αρσενικού.

Οι μπονόμπο σπάνια γίνονται επιθετικοί, έχουν πιο χαλαρή κοινωνική ιεραρχία, συχνά μητριαρχική, και είναι πρόθυμοι να μοιραστούν την τροφή τους ακόμα και με αγνώστους. Χρησιμοποιούν επίσης το σεξ σαν ένα είδος χειραψίας και είναι γνωστοί για την ελευθεριότητά τους, με σεξουαλικές επαφές ακόμα και ανάμεσα σε άτομα του ίδιου φύλου. Από την άλλη, όμως, έχουν μικρότερους εγκεφάλους από τους χιμπατζήδες και δεν είναι τόσο επιδέξιοι στη χρήση εργαλείων.

Όλες αυτές οι συμπεριφορικές διαφορές δεν μπορεί παρά να οφείλονται σε διαφορές του γονιδιώματος, πιστεύουν οι ερευνητές.

Το γονιδίωμα της Ουλίντι, μιας θηλυκιάς μπονόμπο ηλικίας 18 ετών, θα μπορούσε να αποκαλύψει στο μέλλον τη βιολογία της ειρήνης, και να αποκαλύψει πώς εξελίχθηκε η σκοτεινή πλευρά του χιμπατζή και του ανθρώπου.

Παρουσιάζοντας την αλληλουχία στο περιοδικό Nature, οι ερευνητές τονίζουν πάντως ότι οποιοδήποτε στοιχείο της συμπεριφοράς σχετίζεται με εκατοντάδες ή χιλιάδες γονίδια, τα οποία θα είναι δύσκολο να εντοπιστούν, ειδικά αν δεν υπάρχουν διαθέσιμα τα γονιδιώματα και άλλων μπονόμπο.

Σε πρώτη φάση, όμως, οι ερευνητές μπορούν να συγκρίνουν τα γονιδιώματα του ανθρώπου και των στενότερων συγγενών του: του χιμπατζή, του μπονόμπο, των δύο ειδών γορίλα και των δύο ειδών ουραγκοτάγκου.

Η ερευνητική ομάδα στο διάσημο Ινστιτούτο Εξελικτικής Ανθρωπολογίας Μax Planck, στη Λειψία στη Γερμανία, εκτιμά ότι ο μπονόμπο μοιράζεται το το 99,6% της γενετικής τους αλληλουχίας με το χιμπατζή και το 98,7% με τον άνθρωπο.

«Οι άνθρωποι είναι κάτι σαν μωσαϊκό που αποτελείται από τα γονιδιώματα του μπονόμπο και του χιμπατζή» σχολιάζει ο Κέι Πρίφερ, ειδικός της Βιοπληροφορικής και επικεφαλής της ερευνητικής προσπάθειας.

Προς το παρόν, όμως, τα γενετικά δεδομένα δεν επαρκούν για να εξηγηθεί ο ευγενικός χαρακτήρας του μπονόμπο.

Μια θεωρία που έχει προταθεί με προηγούμενες μελέτες είναι ότι, στη βόρεια όχθη του ποταμού Κονγκό, οι χιμπατζήδες έπρεπε να ανταγωνίζονται τους γορίλες στην εξεύρεση τροφής, ενώ στη νότια όχθη οι μπονόμπο δεν δέχονταν τόσες πιέσεις.

Κι αυτό ίσως τους γλίτωσε από την ανάγκη να αναπτύξουν μια επιθετική, σκοτεινή πλευρά.

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ,Associated Press