Η Ύφεση στην Κυπριακή Οικονομία

Οι αναμενόμενες επιπτώσεις της τραπεζικής κρίσης στην Κυπριακή οικονομία, είναι ιδιαίτερα σημαντικές αναφορικά με την εξέλιξη βασικών μακροοικονομικών μεγεθών. To
Κέντρο Οικονομικών Ερευνών του Πανεπιστημίου της Κύπρου, είχε εκτιμήσει (Απρίλιος 2013) ότι μια μείωση των τραπεζικών καταθέσεων της τάξης του 30% θα είχε τις παρακάτω επιπτώσεις στην Κυπριακή οικονομία:

α) Μείωση κατά 5% με 8% στο ρυθμό μεταβολής του πραγματικού ΑΕΠ. Αποτέλεσμα θα ήταν η συρρίκνωση της οικονομίας κατά 9% έως 12% το 2013.

β) Μείωση στο Δείκτη Τιμών Καταναλωτή κατά 1% με 2% και άρα πληθωρισμός της τάξης του 1% το 2013.

γ) Αύξηση του ποσοστού ανεργίας κατά 5 έως 6 ποσοστιαίες μονάδες, προσεγγίζοντας το επίπεδο του 20% για το σύνολο της οικονομίας.

δ) Σημαντική απώλεια εμπιστοσύνης για τους καταναλωτές και τους επιχειρηματίες, με το Δείκτη Οικονομικής Συγκυρίας να καταγράφει πτώση έως και 20 μονάδες.

ε) Συρρίκνωση των εισαγωγών αγαθών (σε ονομαστικούς όρους) μέχρι και 22% και μικρότερη μείωση στις εξαγωγές αγαθών (2% έως 6%).

στ) Μικρή αύξηση (2% έως 4%) στις αφίξεις τουριστών.

Ωστόσο, οι παραπάνω υπολογισμοί περιορίζονται στις επιπτώσεις της μείωσης των καταθέσεων στην οικονομία, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τις συνέπειες της απότομης αναδιάρθρωσης του τραπεζικού τομέα και άλλες εξωγενείς αλλαγές που συμβαίνουν στην οικονομία. Για το λόγο αυτό η εκτίμηση για το ρυθμό μεταβολής του ΑΕΠ κατά 5% – 8% το 2013 είναι σχετικά αισιόδοξες. Πάντως το γεγονός ότι οι υπολογισμοί αφορούν τα 2/3 του έτους εισάγει ένα στοιχείο αβεβαιότητας.

Ιδιαίτερα σημαντικός είναι ο ρόλος της σύνθεσης της δημοσιονομικής προσαρμογής. Οι μειώσεις των δαπανών έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας σε σχέση με τις αυξήσεις των φόρων, καθώς έχουν μικρότερες επιπτώσεις στο ΑΕΠ. Επίσης, οι μειώσεις των δημοσίων επενδύσεων επιβαρύνουν σε μεγαλύτερο βαθμό το ΑΕΠ σε σχέση με τη μείωση των καταναλωτικών δαπανών. Για παράδειγμα, η δημοσιονομική προσαρμογή που εφαρμόστηκε στην Ελλάδα αφορούσε σε μειώσεις του προϋπολογισμού δημοσίων επενδύσεων και σε αύξηση της φορολογίας, ωθώντας με τον τρόπο αυτό το ΑΕΠ σε πολύ χαμηλά επίπεδα.

Το μέγεθος των δημοσιονομικών πολλαπλασιαστών είναι ένα πολύ κρίσιμο μέγεθος, καθώς οι επιδράσεις μιας μεταβολής του δημοσιονομικού ελλείμματος στο ΑΕΠ, εξαρτώνται από το μέγεθός τους. Ένας πολλαπλασιαστής ίσος με τη μονάδα σημαίνει ότι μια μείωση των δημοσίων δαπανών κατά 1%, θα μειώσει το πραγματικό ΑΕΠ κατά 1%, ή ένας πολλαπλασιαστής ίσος με 0,5 σημαίνει ότι μια μείωση κατά 1% των δαπανών της Γενικής Κυβέρνησης αναμένεται να μειώσει το ΑΕΠ κατά 0,5%. Όσο μικρότερο είναι λοιπόν το μέγεθος των δημοσιονομικών πολλαπλασιαστών, τόσο μικρότερο θα είναι το κόστος που θα προέλθει από τη δημοσιονομική προσαρμογή, για την οικονομία.

Το Διάγραμμα 1 παρουσιάζει την εξέλιξη του ΑΕΠ της Κυπριακής οικονομίας για την περίοδο 2009 έως 2014, ανάλογα με το μέγεθος των δημοσιονομικών πολλαπλασιαστών. Πιο συγκεκριμένα, με βάση τη μεταβολή των δαπανών της Γενικής Κυβέρνησης, υπολογίζεται η εξέλιξη που θα έχει το ονομαστικό ΑΕΠ εάν ο δημοσιονομικός πολλαπλασιαστής για την Κυπριακή οικονομία κυμαίνεται από 0,75 έως 2. Για τους υπολογισμούς, ως βασικό μοντέλο χρησιμοποιούνται οι εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το ρυθμό μεταβολής του ΑΕΠ των ετών 2013 και 2014 (μαύρη διακεκομμένη γραμμή) και ότι οι δαπάνες της Γενικής Κυβέρνησης της Κύπρου θα μειωθούν κατά 5,8% το 2013 και κατά 3,9% το 2014 (
Κυπριακό Μνημόνιο). Να σημειωθεί ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις εκτιμήσεις της χρησιμοποιεί δημοσιονομικούς πολλαπλασιαστές μεταξύ 0,7 και 1,5 για τις περιπτώσεις μεταβολής στις δημόσιες δαπάνες (European Commission 2012).

Διάγραμμα 1. Εκτιμήσεις για το ρυθμό μεταβολής του ΑΕΠ της Κυπριακής οικονομίας με βάση το μέγεθος των δημοσιονομικών πολλαπλασιαστών

Σημείωση: Η μαύρη διακεκομμένη γραμμή παρουσιάζει την εκτίμηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (European Commission, 2013) για την εξέλιξη του ρυθμού μεταβολής του ΑΕΠ για τα έτη 2013 και 2014 και η κόκκινη γραμμή τις εκτιμήσεις των συγγραφέων.

Παρατηρούμε ότι η εκτίμηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με τη μείωση του ρυθμού μεγέθυνσης κατά 8,7% το 2013 αφορά σε δημοσιονομικό πολλαπλασιαστή της τάξης του 1,5 και η μείωση της τάξης 3,9% το 2014 αφορά σε δημοσιονομικό πολλαπλασιαστή της τάξης της μονάδας. Με άλλα λόγια, οι εκτιμήσεις που δίνει η Επιτροπή υποθέτουν ότι το ύψος του πολλαπλασιαστή κατά τον πρώτο χρόνο προσαρμογής θα είναι 1,5 και θα μειωθεί κατά το δεύτερο χρόνο προσαρμογής στο 1. Φαίνεται ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί περιορισμένες τις επιπτώσεις της δημοσιονομικής προσαρμογής στην Κυπριακή οικονομία και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο εκτιμά αυτής της τάξης μεγέθους ύφεση για τα έτη 2013 και 2014. Για τον ίδιο λόγο φαίνεται ότι η ΕΚΤ και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να περιμένουν ότι η Κύπρος θα ανακάμψει το 2015.

Στο
World Economic Outlook [pdf] του ΔΝΤ τον Οκτώβριο του 2012, οι Blanchard και Leigh συμπεραίνουν ότι οι πολλαπλασιαστές ήταν υποεκτιμημένοι σημαντικά, καθώς από 0,4 έως 1,2 που υπολογίζονταν, τους υπολογίζουν από 0,9 έως 1,7. Οι νέες εκτιμήσεις τους για τους πολλαπλασιαστές, υποδηλώνουν ότι οι πολιτικές λιτότητας που ακολουθούνται αποτελούν τα άμεσα αίτια της βαθιάς ύφεσης σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες. Το εύρημα αυτό συμφωνεί με την άποψη ότι στο σημερινό περιβάλλον της οικονομικής απραξίας, των περιορισμών στη νομισματική πολιτική και των δημοσιονομικών προσαρμογών σε πολλές οικονομίες ταυτόχρονα, οι δημοσιονομικοί πολλαπλασιαστές μπορεί να είναι αρκετά πάνω από τη μονάδα (Woodford, 2011, Auerbach και Gorodnichenko, 2012).

Εάν λάβουμε υπόψη α) τις αρνητικές συνέπειες των μέτρων δημοσιονομικής προσαρμογής, β) τους περιορισμούς στις κινήσεις κεφαλαίου, γ) τον προβληματικό τραπεζικό τομέα και το επακόλουθο κλίμα αυξημένης αβεβαιότητας, δ) τον περιορισμό της ρευστότητας και των κεφαλαίων κίνησης των επιχειρήσεων, και ε) την απώλεια εμπιστοσύνης, οι εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δε φαίνεται πιθανό να επιβεβαιωθούν.

Εάν λοιπόν ο πολλαπλασιαστής θα είναι της τάξης του 2 για το έτος 2013 και 1,5 για το έτος 2014, τότε προβλέπεται ένας ρυθμός μεγέθυνσης της τάξης του -11,7% και για το 2014 ένας ρυθμός μεγέθυνσης της τάξης του -5,9%
[1]. Πρόκειται για συρρίκνωση της οικονομίας κατά 20,1% για την περίοδο 2012-2014. Εκτιμάται ότι είναι ιδιαίτερα δύσκολο για την οικονομία της Κύπρου να μπορέσει το 2015 να επιστρέψει σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης μετά από αυτό το βάθος της ύφεσης, όπως υποστηρίζουν η ΕΚΤ και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η αβεβαιότητα που προήλθε από τη δραστική συρρίκνωση του τραπεζικού τομέα θα λειτουργήσει ως ανασταλτικός παράγοντας.

Η βαθιά ύφεση για την Κυπριακή οικονομία είναι πολύ δύσκολο να ανατραπεί ακόμη και αν ληφθούν κατάλληλα διαρθρωτικά μέτρα και μεταρρυθμίσεις για την επανεκκίνηση της οικονομίας τα οποία θα στοχεύουν στη μερική επανόρθωση της εμπιστοσύνης, στη διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής, στη συγκρατημένη μείωση της κατανάλωσης, στην αποκατάσταση της αξιοπιστίας της χώρας και στη βελτίωση των μακροπρόθεσμων πολιτικών.

Παναγιώτης Πετράκης
Καθηγητής ΕΚΠΑ

Με τη συνεργασία του
Π. Κωστή

Auerbach J. A., Gorodnichenko Y. (2012) Measuring the Output Responses to Fiscal Policy, American Economic Journal: Economic Policy, American Economic Association, vol. 4(2), p. 1-27, May.

CypERC (2013) Economic Outlook, Economic Research Centre, Issue 13/2.

European Commission (2012) European Economic Forecast, Autumn.

European Commission (2013) European Economic Forecast, 2, Spring.

Woodford, M. (2011) “Simple Analytics of the Government Expenditure Multiplier,” American Economic Journal: Macroeconomics, Vol. 3, No. 1, pp. 1–35.

[1] Να σημειωθεί ότι πρόκειται για εκτιμήσεις που έχουν υπολογιστεί λαμβάνοντας υπόψη τις εκτιμήσεις που δίνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για το ρυθμό μεταβολής του πραγματικού ΑΕΠ της Κυπριακής οικονομίας. Η βασική υπόθεση που γίνεται είναι ότι οι εκτιμήσεις της Επιτροπής βασίζονται σε υποεκτιμημένους δημοσιονομικούς πολλαπλασιαστές.

Καθ. Παναγιώτης Ε. Πετράκης