Εισαγωγή

Στις ημέρες μας, οι γιατροί ενθαρρύνουν τα άτομα με διαβήτη να αναλάβουν σημαντικό μέρος της ευθύνης για την υγεία τους, δίνοντας μεγάλη προσοχή στη δίαιτά τους και εξετάζοντας τακτικά το αίμα και τα ούρα τους ώστε να παρακολουθούν την πρόοδό τους.

Θα σας εξηγήσουμε, βήμα προς βήμα, πώς μπορείτε να το κάνετε αυτό και να αποκτήσετε την πεποίθηση ότι ελέγχετε πραγματικά τον διαβήτη σας.

O διαβήτης είναι μία από τις παλαιότερα γνωστές ασθένειες του ανθρώπου. Η πλήρης ονομασία του – σακχαρώδης διαβήτης – προέρχεται από τις λέξεις σάκχαρο και διαβήτης (σιφόνι) και περιγράφει το πλέον εμφανές σύμπτωμα του μη ελεγχόμενου διαβήτη – την αποβολή μεγάλης ποσότητας ούρων που είναι «γλυκά» διότι περιέχουν σάκχαρο (γλυκόζη). Υπάρχουν περιγραφές των συμπτωμάτων από τους αρχαίους Πέρσες, Ινδούς και Αιγυπτίους, αλλά η ουσιαστική κατανόηση της κατάστασης επετεύχθη τα τελευταία εκατό περίπου χρόνια. Το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, δύο Γερμανοί γιατροί κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το πάγκρεας – ένας μεγάλος αδένας πίσω από το στομάχι – πρέπει να παράγει κάποια ουσία που σταματά την αύξηση των επιπέδων σακχάρου στο αίμα. Το 1921, τρεις Καναδοί επιστήμονες απομόνωσαν τη μυστηριώδη ουσία, την οποία ονόμασαν ινσουλίνη, από μικρές ομάδες κυττάρων μέσα στο πάγκρεας, που ονομάζονται νησίδια του Λάνγκερχανς. Όταν η ινσουλίνη άρχισε να διατίθεται ως αγωγή για τον διαβήτη, μετά το 1922, αντιμετωπίστηκε ως ιατρικό θαύμα, μεταβάλλοντας τις μελλοντικές προοπτικές των πασχόντων και σώζοντας τις ζωές πολλών νέων ανθρώπων, που ειδάλλως θα είχαν πεθάνει έπειτα από μία επώδυνη, εξαντλητική ασθένεια. Τριάντα περίπου χρόνια αργότερα, διαπιστώθηκε ότι μία μορφή διαβήτη μπορεί να αντιμετωπιστεί με δισκία που μειώνουν τα επίπεδα του σακχάρου στο αίμα. Αυτή η νέα εξέλιξη οδήγησε τους γιατρούς να διακρίνουν δύο μορφές διαβήτη:

Ινσουλινοεξαρτώμενος διαβήτης: Αυτός ο τύπος διαβήτη, που ονομάζεται επίσης τύπου 1 διαβήτης, παρουσιάζεται συνήθως σε νεαρότερους ασθενείς, οι οποίοι πρέπει να κάνουν τακτικά ενέσεις ινσουλίνης προκειμένου να παραμείνουν υγιείς.

Μη ινσουλινοεξαρτώμενος διαβήτης: Αυτή η μορφή διαβήτη, που ονομάζεται και τύπου 2 διαβήτης, σχετίζεται με την ηλικία ή εκδηλώνεται στην ωριμότητα, είναι πιο συνήθης στη μέση ή στην προχωρημένη ηλικία και μπορεί να ελεγχθεί με δισκία ή απλώς με δίαιτα.

Τι είναι ο διαβήτης;
O διαβήτης είναι μία μόνιμη διαταραχή της εσωτερικής χημείας του σώματος, που έχει ως αποτέλεσμα τη συσσώρευση υπερβολικής ποσότητας γλυκόζης (σακχάρου) στο αίμα. Αυτό οφείλεται στην ανεπάρκεια της ορμόνης ινσουλίνη. Oρμόνη ονομάζεται η χημική ουσία που παράγεται σε ένα συγκεκριμένο τμήμα του σώματος (εν προκειμένω στο πάγκρεας) και εκκρίνεται στο κυκλοφορικό σύστημα προκειμένου να ρυθμίσει διάφορες λειτουργίες του οργανισμού. Μπορεί να υπάρχει ολική ανεπάρκεια παραγωγής ινσουλίνης, όπως στον τύπου 1 διαβήτη. Ωστόσο, στον τύπου 2 διαβήτη παρατηρείται συνήθως ένας συνδυασμός μερικής ανεπάρκειας στην παραγωγή ινσουλίνης και μειωμένης ανταπόκρισης του σώματος στην ορμόνη. Η κατάσταση αυτή ονομάζεται αντίσταση στην ινσουλίνη.

Τι δεν πηγαίνει καλά;
Η γλυκόζη του αίματος προέρχεται από την πέψη της τροφής και τις χημικές μετατροπές στις οποίες αυτή υποβάλλεται από το ήπαρ. Ένα μέρος της γλυκόζης αποθηκεύεται και ένα άλλο χρησιμοποιείται για ενέργεια. Τα μόρια της ινσουλίνης έχουν ένα μοναδικό σχήμα, που τους επιτρέπει να δεσμεύονται σε ειδικές θέσεις (ή υποδοχείς) στην επιφάνεια των κυττάρων σε ολόκληρο το σώμα. Δεσμευόμενη σε αυτούς τους υποδοχείς, η ινσουλίνη κάνει τα κύτταρα να αφαιρούν γλυκόζη από το αίμα και επιπλέον τα εμποδίζει να διασπούν τις πρωτεΐνες και το λίπος.

Είναι η μόνη ορμόνη που μπορεί να μειώσει τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα, και αυτό με διάφορους τρόπους:

1. Αυξάνοντας την ποσότητα της γλυκόζης που αποθηκεύεται στο ήπαρ με τη μορφή γλυκογόνου.
2. Εμποδίζοντας το ήπαρ να εκκρίνει υπερβολική γλυκόζη.
3. Ενθαρρύνοντας κύτταρα σε άλλα σημεία του σώματος να απορροφήσουν γλυκόζη.

Αλλοι μηχανισμοί του οργανισμού συνεργάζονται με την ινσουλίνη προκειμένου να διατηρήσουν τα σωστά επίπεδα σακχάρου στο αίμα. Ωστόσο, η ινσουλίνη είναι το μόνο μέσο που έχει στη διάθεσή του το σώμα προκειμένου να μειώσει τα επίπεδα σακχάρου· όταν υπάρχει, λοιπόν, ανεπάρκεια ινσουλίνης αποσταθεροποιείται ολόκληρο το σύστημα. Ύστερα από ένα γεύμα, η απορρόφηση της γλυκόζης από τα τρόφιμα που έχετε καταναλώσει δεν σταματά, και έτσι τα επίπεδά της στο αίμα αυξάνονται διαρκώς. Όταν η συγκέντρωση ξεπερνά ένα συγκεκριμένο όριο, η γλυκόζη αρχίζει να αποβάλλεται από το κυκλοφορικό σύστημα στα ούρα. Όταν τα ούρα είναι σακχαρώδη, αναπτύσσονται πιο εύκολα λοιμώξεις όπως η κυστίτιδα και η μυκητίαση των γεννητικών οργάνων, καθώς τα υπεύθυνα μικρόβια έχουν τη δυνατότητα να αναπτυχθούν πιο γρήγορα.

Μια άλλη συνέπεια της αύξησης των επιπέδων σακχάρου στο αίμα είναι η τάση να αποβάλλει κανείς περισσότερα ούρα. Κι αυτό, διότι η πλεονάζουσα γλυκόζη διηθείται από τα νεφρά, που προσπαθούν να απαλλαγούν από αυτήν απεκκρίνοντας περισσότερο αλάτι και νερό. Αυτή η υπερβολική παραγωγή ούρων ονομάζεται πολυουρία και συχνά αποτελεί το πρώτο σύμπτωμα του διαβήτη. Αν δεν γίνει κάτι για να διακοπεί αυτή η διαδικασία, σύντομα το άτομο θα αφυδατωθεί και θα νιώσει δίψα. Όπως προαναφέραμε, εκτός από τη ρύθμιση των επιπέδων σακχάρου στο αίμα, η ινσουλίνη δρα επίσης στην πρόληψη της απώλειας βάρους, καθώς και στην αύξηση του σωματικού ιστού – κατά συνέπεια, ένα άτομο στο οποίο η ινσουλίνη δεν παράγεται επαρκώς ή δεν δρα σωστά θα χάσει αναπόφευκτα κάποια κιλά. Η σοβαρότητα αυτών των συμπτωμάτων και ο ρυθμός με τον οποίο αναπτύσσονται, μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με τον τύπο του διαβήτη.

Τύπου 1 διαβήτης
Επειδή ο οργανισμός δεν παράγει καθόλου ινσουλίνη, τα συμπτώματα μπορεί να εμφανιστούν πολύ γρήγορα, διότι χάνεται ο έλεγχος της γλυκόζης στο αίμα. Η ινσουλίνη διαδραματίζει έναν πολύ σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της σταθερότητας του σώματος αποτρέποντας τη διάσπαση των πρωτεϊνών (που βρίσκονται στους μυς) και των λιπών. Όταν η ινσουλίνη δεν επιτελεί τον ρόλο της, τα υποπροϊόντα της διάσπασης των λιπών και των μυϊκών πρωτεϊνών συσσωρεύονται στο αίμα και οδηγούν στην παραγωγή ουσιών που ονομάζονται κετόνες. Αν δεν γίνει κάτι για να σταματήσει αυτή η διαδικασία, τα επίπεδα κετονών θα αυξάνονται, έως ότου τελικά το άτομο αναπτύξει αυτό που ονομάζεται κετοοξεωτικό κώμα. Η κατάσταση είναι πολύ πιο σπάνια στις ημέρες μας, καθώς η διάγνωση του διαβήτη γίνεται συνήθως πολύ πριν αυτή αναπτυχθεί. Όταν, όμως, παρουσιασθεί αυτό το κώμα, οι ασθενείς χρειάζονται επείγουσα νοσοκομειακή φροντίδα, με ινσουλίνη και ενδοφλέβια χορήγηση υγρών. Το κετοοξεωτικό κώμα δεν είναι το ίδιο με το κώμα που προκαλείται από τα χαμηλά επίπεδα σακχάρου στο αίμα (υπογλυκαιμία).

Τύπου 2 διαβήτης
Επειδή η παροχή ινσουλίνης μειώνεται ή δεν είναι τόσο αποτελεσματική όσο θα έπρεπε, τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα αυξάνονται με πιο αργό ρυθμό. Διασπώνται λιγότερες πρωτεΐνες και λιπίδια και έτσι οι κετόνες παράγονται σε πολύ μικρότερες ποσότητες και ο κίνδυνος κετοοξεωτικού κώματος είναι μικρότερος.

Περίπου το 2% των κατοίκων της Μεγάλης Βρετανίας πάσχουν από διαβήτη, αν και οι μισοί από αυτούς δεν το ξέρουν. Η συντριπτική πλειονότητα έχουν τύπου 2 διαβήτη και υπάρχουν περισσότερες γυναίκες παρά άνδρες ασθενείς, πιθανόν γιατί ο διαβήτης εκδηλώνεται συχνότερα σε προχωρημένη ηλικία και οι γυναίκες τείνουν να ζουν περισσότερο. Καθώς ο μέσος όρος ζωής του πληθυσμού αυξάνεται, η συχνότητα του τύπου 2 διαβήτη ενδέχεται να αυξηθεί τα επόμενα χρόνια.

Τι τον προκαλεί;
Υπάρχουν πολλοί γνωστοί λόγοι για τους οποίους η παραγωγή ινσουλίνης μπορεί να μειωθεί, και κάθε άτομο μπορεί να επηρεασθεί από έναν ή περισσότερους από αυτούς.

Γονίδια
Ερευνητές που μελετούν πανομοιότυπους διδύμους και τις οικογένειες ασθενών με διαβήτη, έχουν διαπιστώσει ότι η κληρονομικότητα αποτελεί ένα σημαντικό παράγοντα και στις δύο μορφές διαβήτη. Στον τύπου 1 διαβήτη υπάρχουν περίπου 50% πιθανότητες για τον δεύτερο δίδυμο να αναπτύξει τη νόσο αν πάσχει και ο πρώτος, ενώ το παιδί ενός πάσχοντος γονέως έχει 5% πιθανότητες να νοσήσει και το ίδιο. Στον τύπου 2 διαβήτη είναι βέβαιο ότι αν τον αναπτύξει ο ένας από τους πανομοιότυπους διδύμους, θα τον αναπτύξει και ο άλλος. Είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς με ακρίβεια ποιος θα κληρονομήσει την πάθηση. Μικρός αριθμός οικογενειών έχουν πολύ μεγαλύτερη τάση να αναπτύσσουν διαβήτη και οι επιστήμονες έχουν εντοπίσει διάφορα γονίδια που φαίνεται να παίζουν ρόλο. Σε τέτοιες περιπτώσεις, μπορεί να είναι δυνατόν να ελεγχθούν τα μέλη των οικογενειών και να καθοριστεί ο κίνδυνος που διατρέχουν να αναπτύξουν την πάθηση. Για τους περισσότερους, όμως, δεν είναι δυνατόν να εντοπιστούν τα υπαίτια γονίδια και αυτό κάνει την κατάσταση να διαφέρει από κάποιες άλλες ασθένειες, όπως η κυστική ίνωση, όπου υπεύθυνο είναι ένα και μόνο γονίδιο. Ακόμα, λοιπόν, και αν πάσχει από διαβήτη κάποιος στενός συγγενής σας, δεν είναι βέβαιο ότι θα τον αναπτύξετε κι εσείς. Oρισμένα άτομα που κληρονομούν μια προδιάθεση για διαβήτη, στην πραγματικότητα δεν νοσούν ποτέ, συνεπώς υπάρχουν και άλλοι εμπλεκόμενοι παράγοντες.

Λοιμώξεις
Είναι γνωστό εδώ και αρκετό καιρό ότι ο τύπου 1 διαβήτης στα παιδιά και στα νεαρά άτομα είναι πιθανότερο να αναπτυχθεί σε συγκεκριμένες εποχές του έτους, όταν υπάρχει έξαρση κρυολογημάτων. Oρισμένοι ιοί, όπως της παρωτίτιδας και ο Κοξάκι, έχουν την ικανότητα να προκαλούν βλάβες στο πάγκρεας, προκαλώντας διαβήτη. Σε ό,τι αφορά, ωστόσο, ατομικές περιπτώσεις ασθενών, πολύ σπάνια μπορούν οι γιατροί να συσχετίσουν την εκδήλωση του διαβήτη με κάποια συγκεκριμένη λοίμωξη. Μια πιθανή εξήγηση γι, αυτό, είναι ότι η λοίμωξη μπορεί να έχει «πυροδοτήσει» μια διαδικασία που εκδηλώνεται πολλά χρόνια αργότερα.

Περιβάλλον
Τα άτομα που αναπτύσσουν τύπου 2 διαβήτη είναι συχνά υπέρβαρα και δεν ακολουθούν ισορροπημένη διατροφή. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα άτομα που μετακινούνται από μία χώρα με χαμηλό δείκτη κινδύνου για διαβήτη σε κάποια άλλη με υψηλότερο, έχουν τις ίδιες πιθανότητες με τους ντόπιους να αναπτύξουν την πάθηση. Oι ριζικές αλλαγές στον τρόπο ζωής επίσης μπορεί να αυξήσουν τις πιθανότητες για ανάπτυξη διαβήτη. Πολύ καλό παράδειγμα αποτελούν οι κάτοικοι της νήσου Ναούρου, στον Ειρηνικό Ωκεανό. Oι άνθρωποι αυτοί έγιναν πολύ πλούσιοι όταν ανακαλύφθηκαν κοιτάσματα φωσφορικού άλατος στο νησί τους. Το επακόλουθο ήταν να αλλάξει ριζικά η διατροφή τους, να παχύνουν πολύ και να γίνουν πολύ πιο επιρρεπείς στην ανάπτυξη διαβήτη. Όλα αυτά αποδεικνύουν ότι υπάρχει σημαντική σχέση μεταξύ της διατροφής, του περιβάλλοντος και του διαβήτη. Εντούτοις, δεν υπάρχει σαφής συσχετισμός μεταξύ της ανάπτυξης διαβήτη και της κατανάλωσης ζάχαρης και γλυκών.

Δευτεροπαθής διαβήτης
Μικρός αριθμός ατόμων αναπτύσσουν διαβήτη ως συνέπεια κάποιας άλλης ασθένειας του παγκρέατος. Η παγκρεατίτιδα (ή φλεγμονή του παγκρέατος), για παράδειγμα, μπορεί να καταστρέψει μεγάλα τμήματα του αδένα προκαλώντας διαβήτη. Oρισμένα άτομα που πάσχουν από ορμονικές ασθένειες, όπως το σύνδρομο Cushing (ο οργανισμός παράγει μεγάλες ποσότητες στεροειδoύς ορμόνης) ή η ακρομεγαλία (ο οργανισμός παράγει μεγάλες ποσότητες αυξητικής ορμόνης), μπορεί να παρουσιάσουν διαβήτη ως επιπλοκή της κύριας ασθένειάς τους. O διαβήτης μπορεί επίσης να είναι συνέπεια κάποιας βλάβης στο πάγκρεας λόγω χρόνιας υπερκατανάλωσης αλκοόλ.

Στρες
Μολονότι πολλά άτομα συνδέουν την εκδήλωση του διαβήτη τους με κάποιο στρεσογόνο γεγονός, όπως ένα ατύχημα ή μια άλλη ασθένεια, είναι δύσκολο να εδραιωθεί σαφής συσχετισμός μεταξύ του στρες και του διαβήτη. Η εξήγηση μπορεί να έγκειται στο γεγονός ότι οι άνθρωποι επισκέπτονται τον γιατρό τους με αφορμή κάποιο στρεσογόνο γεγονός και η διάγνωση του διαβήτη τους γίνεται συμπτωματικά την ίδια περίοδο.