Caudillos και «απαραίτητοι»: Πόσο μένει ένας πρόεδρος στη Λατ.Αμερική;

Στην Παραγουάη σχεδόν έκαψαν το Κογκρέσο, όταν οι «εθνοπατέρες» κλήθηκαν να αποφασίσουν για το δικαίωμα του προέδρου στην επανεκλογή. Έτσι, ήλθε και πάλι στην επικαιρότητα το χρόνιο ζήτημα της Λατινικής Αμερικής: το πόσο μπορεί κάποιος να μείνει στην εξουσία.

Ο πρώτος που τοποθετήθηκε ήταν ο Απελευθερωτής Σιμόν Μπολίβαρ στις 15 Φεβρουαρίου 1819. Είχε τότε πει ότι δεν υπάρχει τίποτε πιο επικίνδυνο από το να μείνει το ίδιο άτομο στην εξουσία για μεγάλο χρονικό διάστημα: οι πολίτες συνηθίζουν να τον υπακούν και εκείνος να δίνει διαταγές. Έτσι γεννιέται η τυραννία.

Πριν από λίγα χρόνια ο πρώην πρόεδρος της Βραζιλίας Ινάσιο «Λούλα» ντα Σίλβα, το είχε διατυπώσει με παρόμοιο τρόπο: «Όταν ένας ηγέτης αρχίζει και σκέφτεται ότι είναι αναντικατάστατος, μια μικρή δικτατορία γεννιέται.»

Το ζήτημα της επανεκλογής βασανίζει τη Λατινική Αμερική, τουλάχιστον τα τελευταία 35 χρόνια που τελείωσαν οι στρατιωτικές δικτατορίες.

Ελάχιστες είναι οι χώρες που αντιστέκονται και την απαγορεύουν ρητά: στο Μεξικό επιτρέπεται αυστηρά μία προεδρική θητεία 6 ετών.

Η επανεκλογή απαγορεύεται στη Γουατεμάλα, την Ονδούρα και την Παραγουάη (με το καμένο Κογκρέσο). Η Παραγουάη γνώρισε και τη δικτατορία του Αλφρέδο Στρέσνερ από το 1954 έως το 1989.

Σε άλλες χώρες επιτρέπεται η επανεκλογή με διάφορες μεθόδους, συχνά αμφιλεγόμενες.

Στη Βενεζουέλα και τη Νικαράγουα οι Μαδούρο και Ορτέγκα αντίστοιχα, έχουν γίνει πρόεδροι αορίστου χρόνου.

Ο Νικολάς Μαδούρο διαδέχθηκε τον Ούγκο Τσάβες, ο οποίος με δημοψηφίσματα και συνταγματικές μεταρρυθμίσεις έγινε μόνιμος πρόεδρος της Βενεζουέλας (πρώτη φορά το 1989) μέχρι που τον βρήκε το μοιραίο, το 2012.

Με την αλλαγή του Συντάγματος έγινε μόνιμος και ο Ντανιέλ Ορτέγκα στην Νικαράγουα, ενώ ο Έβο Μοράλες στη Βολιβία έκανε και εκείνος συνταγματική μεταρρύθμιση που του εξασφάλισε παραμονή στην εξουσία μέχρι το 2020 (εξελέγη πρώτη φορά το 2006). Μετά, βλέπουμε.

Στην Αργεντινή, τη Βραζιλία, τον Ισημερινό και την Κολομβία επιτρέπεται η δεύτερη συνεχόμενη προεδρική θητεία.

Στη Χιλή, την Ουρουγουάη, την Κόστα Ρίκα, τον Παναμά και το Περού επιτρέπεται δεύτερη θητεία, όχι όμως συνεχόμενη.

Παραδείγματα: Η Μισέλ Μπατσελέτ στη Χιλή (πρόεδρος 2006-2010 και 2014-2018) και ο Ταμπαρέ Βάσκες στην Ουρουγουάη (πρόεδρος 2005-2010 και 2015-2020).

Στη Χιλή, ο πρόεδρος που έκανε το «ενδιάμεσο» στις θητείες της Μπατσελέτ (ο Πινιέρα 2010-2014) θέλει και εκείνος να επανέλθει το 2020….

Η μέθοδος της συζύγου

Ιστορικά, υπήρξαν περιπτώσεις προέδρων που σκέφτηκαν να παραμείνουν στην εξουσία, διά της συζύγου.

Ο Χουάν Περόν, ιστορικός ηγέτης της Αργεντινής και πρόεδρος σε τρεις περιπτώσεις (1946, 1951, 1973) έκανε αντιπρόεδρο την τρίτη του σύζυγο, Ισαβέλ, η οποία μετά τον θάνατό του, το 1974, έγινε πρόεδρος.

Η Κριστίνα Φερνάντες διαδέχθηκε τον σύζυγό της Νέστορ Κίρσνερ, το 2007 και επανεξελέγη το 2011. Ενδεχομένως, το σχέδιο να ήταν να επανέλθει ο σύζυγος το 2015, αλλά εν τω μεταξύ εκείνος πέθανε.

Στη Νικαράγουα ο Ντανιέλ Ορτέγκα έκανε αντιπρόεδρο τη σύζυγό του το 2017, κάνοντας σχέδια για το μέλλον.

Στην Κεντρική Αμερική υπήρξαν και αποτυχημένες απόπειρες σε επίπεδο συζύγων, όπως η Σάντρα Τόρες στη Γουατεμάλα και η Ξιομάρα Κάστρο στην Ονδούρα.

Τα επιχειρήματα και η νέα συζήτηση

Φυσικά τα επιχειρήματα υπέρ και κατά της επανεκλογής είναι ατελείωτα, όπως και η γενικότερη συζήτηση για το θέμα. Μια συζήτηση που φαίνεται να άγγιξε και τις ΗΠΑ, όταν έφυγε ο εξαιρετικά δημοφιλής Μπαράκ Ομπάμα, αφού ολοκλήρωσε δύο θητείες.

Η μία πλευρά: η επανεκλογή φέρνει το πολιτικό σύστημα ενώπιον μιας «δημοκρατικής δικτατορίας», έτσι όπως το έθεσε και ο Βραζιλιάνος πρώην πρόεδρος.

Η άλλη πλευρά: οι πολίτες έχουν τον τελευταίο λόγο. Αποφασίζουν, κρίνουν, αξιολογούν και τιμωρούν έναν πρόεδρο στην κάλπη.

Πάντως, η συζήτηση με τον έναν ή τον άλλο τρόπο έχει προχωρήσει ένα επίπεδο μπροστά: από το αν πρέπει κάποιος να επανεκλέγεται στο κατά πόσο μπορεί να επανεκλέγεται «επ’ αόριστον».

H Λατινική Αμερική έζησε τον 19ο αιώνα στη σκιά στρατιωτικών ηγετών –γνωστών ως caudillos στα ισπανικά.

Ο 20ός αιώνας κύλησε με πεφωτισμένους λυτρωτές -δικτάτορες στις περισσότερες περιπτώσεις.

Στον 21ο αιώνα εμφανίστηκαν οι «απαραίτητοι» ή οι «αναντικατάστατοι». Με κορόνες λαϊκισμού και αντι-αμερικανισμού.

Πάντως, το πνεύμα των λόγων του Σιμόν Μπολίβαρ είναι ζωντανό. Και μπορεί η περίπτωση της Παραγουάης να ήταν ακραία, όμως οι πολίτες σε όλο και περισσότερες χώρες αντιμετωπίζουν με δυσπιστία τους «αναντικατάστατους».

Απόστολος Ρουμπάνης

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ