Ρατσισμός: Η πόλη που καταστράφηκε για να μην συνυπάρχουν λευκοί και μαύροι

Η Σόφιαταουν, ένα προάστιο του Γιοχάνεσμπουργκ, ήταν μια πόλη όπου μέχρι το 1955 συνυπήρχαν αρμονικά λευκοί, μαύροι, Κινέζοι και Ινδοί κάτοικοι.

Ήταν, κατά τα λεγόμενα όσων ζούσαν εκεί, «το αντίστοιχο Χάρλεμ της Νότιας Αφρικής»: Ένα μέρος όπου κυριαρχούσε η πολυφυλετικότητα και η πολυσυλλεκτικότητα σε όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης ζωής, την κοινωνική, την πολιτιστική και την εμπορική.

Αυτή όμως η αρμονική συνύπαρξη διαταράχθηκε άπαξ και δια παντός πριν ακριβώς εξήντα χρόνια, τον Φεβρουάριο του 1955, όταν με απόφαση του τότε πρωθυπουργού της Νότιας Αφρικής κι «αρχιτέκτονα» του απεχθούς απαρτχάιντ, Ντάνιελ Μαλάν, η Σόφιαταουν καταστράφηκε και οι μαύροι κάτοικοι της διαχωρίστηκαν από τον υπόλοιπο λευκό πληθυσμό.

Οι λευκοί κάτοικοι παρέμειναν στη Σόφιαταουν, αλλά περίπου 60.000 άνθρωποι αναγκάστηκαν να ξεριζωθούν από τα σπίτια τους και να μετακομίσουν σε μια άλλη γειτονιά, αποκλειστικά για μαύρους: το τότε νεότευκτο Σοβέτο.

Η Σόφιαταουν ήταν το «αγκάθι στα πλευρά» της ρατσιστικής νοτιοαφρικανικής κυβέρνησης. Ένα… παράδειγμα προς αποφυγήν για τους θιασώτες του φυλετικού διαχωρισμού, ένα κοινωνικό «απόστημα» φιλίας και συνύπαρξης που έπρεπε πάση θυσία να σπάσει για να αποδειχθεί «ορθή» η θεωρία του απαρτχάιντ.

«Για εμάς τους γηγενείς Νοτιοαφρικανούς, η Σόφιαταουν ήταν κάτι σαν το Γκρήνουιτς Βίλατζ της Νέας Υόρκης: το καταφύγιο καλλιτεχνών, ευυπόληπτων γιατρών και ηθοποιών», είχε πει παλιότερα ένας από τους κάτοικους του προαστίου, ο νεαρός τότε κι ανερχόμενος δικηγόρος Νέλσον Μαντέλα.

Στις πρώτες ημέρες του Φεβρουαρίου του 1955 λοιπόν, περίπου δυο χιλιάδες αστυνομικοί εισέβαλαν στη Σόφιαταουν με στόχο να κάνουν την «φυλετική εκκαθάριση».

«Αστυνομικοί μπήκαν έφιπποι μέσα στην αυλή μας. Οι γονείς μου που είπαν να μείνω μέσα στο σπίτι, γιατί θα υπήρχε βία. Ο φόβος είχε εξαπλωθεί παντού, κάποιοι από τους αστυνομικούς απλώς εισέβαλαν στα σπίτια, κλωτσώντας και σπάζοντας τις εξώπορτες. Ήταν μια πολεμική ατμόσφαιρα», θυμάται ο 70χρονος σήμερα Βίκτορ Μοκίνε μιλώντας στο BBC.

«Παρακολουθούσα τους [μαύρους] κατοίκους της Σόφιαταουν να μπαίνουν ένας ένας σε μεγάλα φορτηγά. Ήταν ξεκάθαρο πως επρόκειτο για μια επιχείρηση εκφοβισμού των κατοίκων της Σόφιαταουν», λέει ο 85χρονος σήμερα Πολ Τζόζεφ που εργαζόταν στο προάστιο.

Κάποιοι μαύροι κάτοικοι προσπάθησαν να αντισταθούν, αλλά πώς να γίνει αυτό μπροστά στα πυροβόλα όπλα, τα ειδικά εκπαιδευμένα σκυλιά και τα δακρυγόνα των αστυνομικών δυνάμεων;

Και κάπως έτσι, η συντριπτική πλειοψηφία των μαύρων κατοίκων αναγκάστηκε να συμμορφωθεί με τις υποδείξεις της κυβέρνησης Μαλάν. Ένα περίπου χρόνο μετά την επιχείρηση, η οικογένεια του Μοκίνε μετεγκαταστάθηκε σε ένα άλλο μέρος, αποκλειστικά για μαύρους.

«Μας έστειλαν σε μια γειτονιά ονόματι Μέντοουλαντς και μας είπαν να μείνουμε σε ένα σπίτι που έμοιαζε αχούρι. Το ταβάνι του είχε καταστραφεί, ενώ οι τοίχοι του έπεφταν. Το πρώτο βράδυ αναγκαστήκαμε να κλείσουμε τις τρύπες στους τοίχους με εφημερίδες, για να μην κρυώνουμε», λέει ο Μοκίνε.

Φυσικά, ως είθισται στις περιπτώσεις αυτές, τα κυβερνητικά ΜΜΕ παρουσίασαν κατόπιν την επιχείρηση εκκαθάρισης ως «μια στιγμή χαράς για όλη τη χώρα», παραποιώντας την αλήθεια και λέγοντας μάλιστα πως «πολλοί κάτοικοι της Σόφιαταουν χάρηκαν ιδιαιτέρως με την επιχείρηση αυτή, που τους απάλλαξε επιτέλους από ένα σημείο που αποτελούσε πληγή για την περιοχή» (!)

Το 1962 η Σόφιαταουν –πλέον κατοικούμενη αποκλειστικά από λευκούς- μετονομάστηκε σε Τριόμφ, αλλά το 2006, μετά την πτώση του απαρτχάιντ, πήρε ξανά το όνομα Σόφιαταουν και σήμερα, εξήντα χρόνια μετά τα γεγονότα του 1955, αρχίζει να αποκτά πάλι την αρχική της ταυτότητα, ως ένα από τα πιο καλλιτεχνικά δραστήρια κι ανήσυχα προάστια του Γιοχάνεσμπουργκ.

«Τίποτα όμως δεν μοιάζει όπως παλιά. [Τα γεγονότα του 1955] δυστυχώς διατάραξαν για πάντα την ενότητα μεταξύ των κατοίκων της πόλης μας», καταλήγει με νόημα ο Μοκίνε.

Επιμέλεια: Κωνσταντίνος Τσάβαλος

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ