Ησιόδου έργα και ημέραι (Μέρος Β’)

Στο προοίμιο της Θεογονίας του ο Ησίοδος διηγείται το πλέον σημαντικό γεγονός της ζωής του. Καθώς έβοσκε τα πρόβατά του στον Ελικώνα, τον πλησίασαν οι Μούσες, σκεπασμένες με πυκνή ομίχλη, και τον κάλεσαν να τις υπηρετήσει τραγουδώντας για τα μελλούμενα και για τα περασμένα, με άλλα λόγια τού φανέρωσαν το μονοπάτι του μελωδικού τραγουδιού και του υπέδειξαν το καθήκον του.

Ο Ησίοδος γνώρισε την ομηρική ποίηση από περιπλανώμενους ραψωδούς, έμαθε από αυτούς τα επαγγελματικά μυστικά της κι έτσι μπήκε κι ο ίδιος στον κύκλο των ραψωδών. Ωστόσο, δεν ήταν ένας πολυταξιδεμένος ραψωδός σαν τους Ομηρίδες (τους απογόνους του Ομήρου, όπως τουλάχιστον διατείνονταν οι ίδιοι), καθώς δεν έκανε μακρινά ταξίδια και δεν αγαπούσε τη θάλασσα — το μοναδικό ταξίδι του με πλοίο ήταν το πέρασμα του Ευρίπου, από την ακτή της Βοιωτίας στη Χαλκίδα.

Κατά τον Παυσανία, οι Βοιωτοί που κατοικούσαν γύρω από τον Ελικώνα αναγνώριζαν ως γνήσιο έργο του Ησιόδου μόνον αυτό που έφερε τον τίτλο Έργα και Ημέραι, ενώ η Θεογονία, το δεύτερο ποίημα που συνδέεται με το όνομά του, παρουσιαζόταν ως δημιούργημα κάποιου μιμητή του. Στη σημερινή εποχή η πατρότητα της Θεογονίας δεν τίθεται πλέον υπό αμφισβήτηση, παρά το γεγονός ότι διακρίνονται σε αυτή μετά βεβαιότητας μεταγενέστερες προσθήκες.

Κύρια χαρακτηριστικά της ησιόδειας Θεογονίας είναι η εξαιρετική ποικιλία του περιεχομένου, η μάλλον συνειρμική ροή μερικών τμημάτων, η εμφάνιση παρεμβολών που έχουν τη μορφή παρεκβάσεων, καθώς και η ποικιλότροπη ανάμειξη πανάρχαιων παραδόσεων που προέρχονται από διάφορες πηγές με όσα γεννά το μυαλό του ίδιου του ποιητή.

Η Θεογονία περιγράφει αφενός μεν μια εξέλιξη («γίγνεσθαι»), αφετέρου δε μια κατάσταση («είναι») που δημιουργήθηκε με το πέρασμα του χρόνου στον κόσμο στον οποίον είμαστε υποχρεωμένοι να ζούμε. Η κεντρική γραμμή της εξέλιξης δίνεται με τη διαδοχή των τριών θεοτήτων που κυβερνούν τον κόσμο: του Ουρανού, του Κρόνου και του Δία. Η μετάβαση από τον έναν κυρίαρχο του κόσμου στον άλλον συντελείται με βίαιο τρόπο.

Ο Κρόνος ευνουχίζει τον πατέρα του, Ουρανό, και ανέρχεται κατ’ αυτόν τον τρόπο στην εξουσία. Επειδή καταβροχθίζει τα παιδιά του, η σύζυγός του, η Ρέα (Ρεία), κρύβει το νεογέννητο Δία στην Κρήτη, προκειμένου να αποτελέσει αυτός τον κατοπινό δεσπότη του κόσμου. Ο Δίας, επικρατώντας στον πόλεμο με τον Κρόνο και τους Τιτάνες, γίνεται όχι απλώς ένας προσωρινός άρχοντας, αλλά ο παντοτινός κυρίαρχος.

Αρχαία ελληνική λογοτεχνία: Ησιόδου έργα και ημέραι (Μέρος Α’)