Τα «πρόΣΩΠΑ» του Δ.Μεσσίνη είναι ο καθρέφτης της ψυχής

Φωτογραφίζει πρόσωπα και έχει βαθιά αγάπη για το ασπρόμαυρο. Στο φακό του έχει αποτυπώσει τη δυστυχία του πολέμου και την ελπίδα ενός παιδικού χαμόγελου. «Όποιος ενοχλείται από το ασπρόμαυρο ας έρθει να βάλει λίγο χρώμα στην ψυχή αυτών των ανθρώπων» λέει στο in.gr o φωτορεπόρτερ Δ.Μεσσίνης, που εκθέτει 90 φωτογραφίες από την πολύχρονη πορεία του στο Τελλόγλειο ΊΔρυμα Τεχνών (15 Σεπτεμβρίου – 30 Οκτωβρίου).

Ο Δημήτρης Μεσσίνης έχει εργαστεί για διεθνή μέσα ενημέρωσης και έχει καλύψει το μεγαλύτερο μέρος των πολέμων και συγκρούσεων στην Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή, την Αφρική και την Ασία, ενώ κατά καιρούς υπήρξε συντονιστής στην ομάδα φωτογραφίας του Ευρωπαϊκού Πρακτορείου (EPA) και υπεύθυνος για όλη την ομάδα φωτογράφων του Associated Press.

Οι φωτογραφίες που προβάλλονται στην έκθεση, όπως εξηγεί ο ίδιος, είναι εστιασμένες σε εκφράσεις ανθρώπινων προσώπων. Τα πρόσωπα είναι τόσο έντονα που σου δίνουν να καταλάβεις τι συμβαίνει γύρω τους. «Γι’ αυτό έγραψα ότι το πρόσωπο είναι ο καθρέφτης της ψυχής. Χαρά, λύπη, ευχαρίστηση, δυστυχία, ελπίδα, απογοήτευση. Όλα φαίνονται στο πρόσωπο. Μπορεί να αποφύγει να στο πει, αλλά να στο κρύψει δε μπορεί».

Πότε ξεκίνησε η σχέση σας με τη φωτογραφία;
Αρκετά αργά, θα μπορούσα να πω. Ερασιτεχνικά, βέβαια, στην αρχή μαζί με τον εξαίρετο φίλο, Κλεάνθη Γρίβα, πολύ γνωστό συγγραφέα. Ο Κλεάνθης εκείνη την περίοδο αρθρογραφούσε στην εφημερίδα «Θεσσαλονίκη». Μια μέρα τράβηξα μια φωτογραφία περιβαλλοντολογικού περιεχομένου, βιομηχανική ρύπανση, και μου ζήτησε να του τη δώσω για ένα άρθρο που έγραφε. Την άλλη μέρα είδα τη φωτογραφία μου δημοσιευμένη… Αυτό ήταν, κεραυνοβόλος έρωτας. Αμέσως παραιτήθηκα από τη δουλειά του μεταφραστή και μπήκα στο χώρο της φωτοειδησεογραφίας.

Πιστεύετε ότι ο φωτορεπόρτερ μπορεί να αποστασιοποιηθεί από αυτό που συμβαίνει γύρω του και να παρουσιάσει, όσο το δυνατόν, αμερόληπτα την είδηση;
Εγώ μπορώ, μιλώντας προσωπικά. Ωστόσο, αν χρειαστεί μετά, θα βγάλω τη μηχανή και θα βοηθήσω. Αλλά η ώρα της δουλειάς είναι ώρα δουλειάς. Αν γίνεις μέρος της είδησης, έχεις αποτύχει. Στο χώρο μου λέγαμε για πολλούς συναδέλφους που σκοτώθηκαν, γι’ αυτούς που έπαιρναν περισσότερο ρίσκο απ’ όσο χρειαζόταν δηλαδή, το σλόγκαν “the dead reporter is not reporter”. Δε σε στέλνουν εκεί για να γίνεις είδηση, αλλά για να κάνεις την είδηση.

Ποια ήταν η πιο επικίνδυνη αποστολή της καριέρας σας;
Καλύπτοντας την Ιντιφάντα στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη, στην πόλη Ραμάλα τον Μάρτιο του 2002, μια νύχτα έγινε εισβολή στην πόλη από τον ισραηλινό στρατό, με βαριά άρματα μάχης και τεθωρακισμένα οχήματα που κατέλαβαν κύριες θέσεις. Καθ’ όλο το μήκος της σκάλας του ξενοδοχείου είχαν εγκαταστήσει οι οπερατέρ των διάφορων διεθνών μέσων τις κάμερές τους. Μάλιστα, είχα καταφέρει να βρω θέση δίπλα στον τοίχο, ώστε να μπορώ να προστατευτώ αν χρειαστεί. Κατά τις τρεις τα χαράματα και χωρίς συγκεκριμένο λόγο, ο πύργος του άρματος άρχισε να γυρνάει προς εμάς και ξαφνικά το πολυβόλο έριξε μια πολύ μεγάλη ριπή προς το μέρος μας. Ίσα που πρόλαβα και κρύφτηκα πίσω από τον τοίχο. Όλοι οι άλλοι έπεσαν στο πάτωμα ή όπου αλλού μπόρεσαν. Η κάμερα του καναλιού ABC που ήταν ακριβώς δίπλα μου δέχτηκε επτά σφαίρες. Ο οπερατέρ ήταν τυχερός, καθώς εκείνη την ώρα είχε φύγει από τη σκάλα και πήγε πιο μέσα να κάνει ένα τσιγάρο. Η επίσημη δικαιολογία του στρατού ήταν ότι μας πέρασαν για ελεύθερους σκοπευτές.

Για να πάμε και στα της έκθεσης, η οποία μετά τη Θεσσαλονίκη θα κάνει περιοδεία στην υπόλοιπη Ελλάδα. Επιχειρείτε να περάσετε κάποιο συγκεκριμένο μήνυμα στον επισκέπτη;
Προσπαθώ να δείξω στον κόσμο ότι όλα τα πράγματα δεν είναι ρόδινα κι ωραία. Αυτά που βλέπουν στις φωτογραφίες μπορεί να τα δουν να συμβαίνουν στη γειτονιά τους την επόμενη ημέρα, γιατί η εποχή που ζούμε είναι πολύ ρευστή. Δεν πρέπει να λαμβάνουμε τα προβλήματα των άλλων σαν κάτι που συμβαίνει πολύ μακριά. Στόχος είναι, λοιπόν, να προβληματίσω και να ερεθίσω τον κόσμο να είναι όσο πιο αλληλέγγυος γίνεται.

Τα έργα που παρουσιάζονται χρονολογούνται από το 1991 μέχρι σήμερα. Όλα έχουν ως κεντρικό θέμα ένα πρόσωπο. Πέρα από αυτή την κοινή συνισταμένη, υπάρχει κάτι άλλο που τα συνδέει;
Όχι. Είναι από διάφορα σημεία και διάφορες καταστάσεις. Από πολέμους, βομβαρδισμούς, φυσικές καταστροφές, ακραίες κοινωνικές συνθήκες, πανηγύρια. Αυτό που θέλω να δείξω είναι ότι ο άνθρωπος μέσα από την εικόνα του προσώπου του μπορεί να σου μεταφέρει ακριβώς αυτό που συμβαίνει. Δε μπορείς να βάλεις στο ίδιο καλάθι μια γυναίκα που θα τη δεις να σπαράζει, γιατί σκοτώθηκε το παιδί της, με ένα παιδάκι που είναι πίσω από κάγκελα και χαμογελάει, επειδή νομίζει ότι σε δύο μέρες θα μείνει ελεύθερο. Δεν ταυτίζονται αυτά τα πράγματα. Το πρώτο σου μεταφέρει τη δυστυχία, ενώ το άλλο την ελπίδα. Πρέπει να καταλάβει ο κόσμος ότι όλα μας αφορούν.

Στην έκθεση έχετε επιλέξει να κυριαρχεί μόνο το ασπρόμαυρο. Υπάρχει κάποια συμβολική διάσταση πίσω από αυτό;
Κατ’ αρχήν, είμαι λάτρης του ασπρόμαυρου. Οι φωτογραφίες είναι στη βάση τους, όμως, έγχρωμες. Εγώ τις κάνω ασπρόμαυρες, γιατί έχω μια βαθιά αγάπη για το ασπρόμαυρο. Όποιος ενοχλείται από αυτό, ας έρθει να βάλει λίγο χρώμα στην ψυχή αυτών των ανθρώπων για να τις βγάλω κι εγώ έγχρωμες. Το χρώμα μας κάνει και ξεχνάμε, ενώ το ασπρόμαυρο μας καθηλώνει και μας κάνει να αναζητήσουμε πράγματα σε βάθος.

Ακριβώς επειδή μιλάμε για πρόσωπα κι όχι κάτι σταθερό σε εικόνα, όπως τα τοπία, τη στιγμή που τραβάτε τις φωτογραφίες έχετε έλεγχο του αποτελέσματος που θέλετε να αποτυπωθεί στο φακό ή παίζει ρόλο κι ο παράγοντας «τύχη»;
Αυτό το κυνηγάς. Πρέπει να είσαι πάρα πολύ γρήγορος για να μη σε αντιληφθεί ο άνθρωπος. Αν σε αντιληφθεί – μιλάμε τώρα για κλάσματα δευτερολέπτου – η αυτόματη αντίδραση του ανθρώπου είναι να ποζάρει, να στηθεί. Αυτό είναι αντανακλαστικό, δε γίνεται επί τούτου. Όταν στήνεσαι, όμως, προσπαθείς να δείξεις αυτό που θέλεις να είσαι κι όχι αυτό που είσαι. Οπότε είναι θέμα εξάσκησης, εμπειρίας.

Οπότε, καμιά φωτογραφία της έκθεσής σας δε μπορεί να θεωρηθεί «στημένη».
Σωστά. Οι συγκεκριμένες είναι εκτός κατηγορίας του πορτρέτου. Οι μόνοι που με κοιτάνε στα μάτια σε αυτές τις φωτογραφίες είναι τα παιδάκια. Τα παιδιά, όμως, έχουν μια αθωότητα, δεν ποζάρουν.

Όσον αφορά στη δύναμη που έχει μια φωτογραφία, θεωρείτε πως υπερτερεί της δύναμης των εικόνων που προβάλλονται σε ένα δελτίο ειδήσεων στην τηλεόραση;
Πάντα υπερτερούσε και πάντα θα υπερτερεί. Η εικόνα της τηλεόρασης είναι μια εικόνα η οποία κινείται. Πολλές φορές δεν έχει τίποτα μέσα. Η φωτογραφία έχει την είδηση μέσα της. Παγώνει τη στιγμή και αυτό μένει για πάντα. Τις φωτογραφίες μπορείς να τις δεις οποτεδήποτε, να τις φέρεις μπροστά σου όσες φορές θέλεις.

Υπάρχει κάποια φωτογραφία την οποία θεωρείτε ξεχωριστή και για την οποία θα μπορούσατε να νιώσετε περισσότερο περήφανος;
Όχι. Για όλες νιώθω ακριβώς το ίδιο συναίσθημα. Από την πιο απλή μέχρι την πιο σύνθετη. Θυμάμαι την κάθε στιγμή σαν να είμαι εκεί. Με όλες αυτές έχω δεθεί. Τις δούλευα δυόμισι μήνες και δε βαρέθηκα να τις βλέπω, παρ’ ότι η καθημερινή τριβή σε κουράζει. Από αυτές τις φωτογραφίες, σκέψου, ότι μερικές είναι εμφανισμένες με λασπόνερο. Το Νοέμβριο του 1992 στο Σεράγεβο, από τη μεριά των πολιορκημένων που ήμουν, οι Σέρβοι πολιορκητές είχαν ανατινάξει τις αντλίες ύδρευσης της πόλης και η πόλη δεν είχε τρεχούμενο νερό. Ούτε να πλυθούμε μπορούσαμε και πηγαίναμε, όποτε δεν υπήρχαν αψιμαχίες, στα αεροδρόμια και αγοράζαμε κιβώτια με νερό για να πίνουμε και να πλενόμαστε. Επειδή ήταν χειμώνας κι έβρεχε, κατεβαίναμε κάτω στο ξενοδοχείο κι εκεί που είχε λακκούβες, μαζευόταν νερό από τη βροχή. Παίρναμε αυτό το λασπόνερο, το ζεσταίναμε και καθαρίζαμε τα φίλτρα. Είναι πονεμένες οι φωτογραφίες μία – μία.

Κωνσταντίνος Χασανδρινός

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ