Αφιερώματα σε σπουδαίους δημιουργούς διοργανώνει το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης

Δύο αφιερώματα σε σημαντικούς εκπροσώπους του ντοκιμαντέρ ετοιμάζει το 13ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης – Εικόνες του 21ου Αιώνα που διοργανώνεται από τις 11 έως τις 20 Μαρτίου. Πρόκειται για τον Ουκρανό ντοκιμαντερίστα Σεργκέι Λοζνίτσα και την Τσέχα δημιουργό Έλενα Τρεστίκοβα.

Το αφιέρωμα στο Λοζνίτσα, ο οποίος θα παραβρεθεί, μάλιστα, στη διοργάνωση για να παρουσιάσει το έργο του, περιλαμβάνει συνολικά έντεκα ταινίες, ενώ στο πλαίσιο του αφιερώματος στην Τρεστίκοβα, θα προβληθούν δέκα αντιπροσωπευτικά ντοκιμαντέρ της.

Η έννοια της αντίληψης, ανθρώπινης, χρονικής ή χωρικής, παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στο σινεμά του Σεργκέι Λοζνίτσα. Τα κάδρα του, φαινομενικά απλά, κάθε άλλο όμως, υποκινούν το θεατή σε εγρήγορση.

Σε αυτό ακριβώς αποσκοπεί και η έλλειψη αφήγησης, σήμα κατατεθέν στις ταινίες του Ουκρανού κινηματογραφιστή. «Με τη χρήση του voice – over, προσφέρω τη δική μου οπτική κι αυτό στερεί απ’ το θεατή τη δυνατότητα να αποκτήσει τη δική του. Θέλω οι ταινίες μου να παροτρύνουν το θεατή, να τον οδηγούν στην αυτογνωσία, αλλά και στη συναίσθηση όσων έχουν πραγματικά σημασία» εξηγεί ο δημιουργός.

Ο Ουκρανός δημιουργός κινηματογραφεί απλές, καθημερινές εκφάνσεις της ζωής – την κατασκευή ενός σπιτιού, το ψάρεμα, τη ρουτίνα ενός εργάτη – με τη μορφή ιστορικής μαρτυρίας.

Η διαδρομή του Σεργκέι Λοζνίτσα στο ντοκιμαντέρ ξεκίνησε σε μια περίοδο της ζωής του, εξαιρετικά γόνιμη, όχι στην τέχνη, αλλά στην επιστήμη. Γεννήθηκε το 1964 στη Λευκορωσία. Λίγα χρόνια αργότερα, η οικογένειά του μετακόμισε στην Ουκρανία, όπου ο Λοζνίτσα σπούδασε εφαρμοσμένα μαθηματικά και συστήματα ελέγχου στο Πολυτεχνείο του Κιέβου. Από το 1987 έως το 1991 εργάστηκε στο Ινστιτούτο Κυβερνητικής Μηχανικής, στα πεδία των συστημάτων ελέγχου και της τεχνητής νοημοσύνης. Παράλληλα εργαζόταν και ως μεταφραστής ιαπωνικών. Εκείνη την περίοδο, ο πολυπράγμων Λοζνίτσα αναπτύσσει έντονο ενδιαφέρον για τον κινηματογράφο και το 1991, κάνει αίτηση και γίνεται δεκτός στο Κρατικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου της Ρωσίας, στη Μόσχα. Με τα πρώτα κιόλας δείγματα γραφής, ξεχωρίζει, κερδίζοντας σημαντικά βραβεία, αλλά και διεθνή αναγνώριση.

Πέρυσι, ο Λοζνίτσα υπέγραψε την πρώτη του ταινία μυθοπλασίας, με τίτλο My joy, κλέβοντας τις εντυπώσεις στο Φεστιβάλ των Καννών.

Ανάμεσα στα χαρακτηριστικά έργα του είναι τα: Revue (2008), ένα κολάζ προπαγανδιστικού αρχειακού υλικού του ’50 και του ’60 στην ΕΣΣΔ, Blockade (2005), μια σύνθεση ξαναμονταρισμένου αρχειακού υλικού για την Πολιορκία του Λένινγκραντ, Northern Light (2008), όπου ταξιδεύει σ’ ένα απομακρυσμένο χωριό, στη Ρωσία των ατελείωτων δασών όπου ο χρόνος μοιάζει να σταματά και τα κυρίαρχα φαινόμενα της φύσης επηρεάζουν άμεσα τις ζωές των ανθρώπων.

Με τον ίδιο σεβασμό και υπομονή κινηματογραφεί το ρώσικο τοπίο, στο Life, Autumn (1998), μια υπενθύμιση των βασικών γραμμών της ζωής στη Ρωσία της υπαίθρου: χρόνος, οικογένεια, παιδιά, πρωινό, συζητήσεις, ευτυχία, θάνατος, ήλιος, χειμώνας. Απ’ το τοπίο της φύσης, ο φακός του μετατοπίζεται στο τοπίο προσώπων, στο Landscape (2003), μια φορμαλιστική άσκηση με πειραματική προσέγγιση που θυμίζει το avant-garde σινεμά του Μάικλ Σνόου.

Εκπροσωπώντας το είδος ταινιών τεκμηρίωσης όπου η ίδια η ζωή «εισβάλλει» στην τέχνη, η τσέχα ντοκιμαντερίστρια Έλενα Τρεστίκοβα αιχμαλωτίζει ανθρώπινες ιστορίες που εξελίσσονται με αβίαστη φυσικότητα, απογυμνωμένες από κάθε σχολιασμό.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο κακοποιός Ρενέ Πλασίλ, τη ζωή του οποίου κατέγραψε επί είκοσι χρόνια στην βραβευμένη ομώνυμη ταινία. Στις αρχές του ’90, όταν ο Ρενέ διέρρηξε το σπίτι της σκηνοθέτιδας, η Τρεστίκοβα «υπέκυψε» στην πρόκληση να συνεχίσει να τον κινηματογραφεί, απόφαση που μαρτυρά την τολμηρή και ριψοκίνδυνη πλευρά της δημιουργού. Όπως λέει και η ίδια: «Στοιχηματίζω στις αβεβαιότητες».

Γεννημένη στην Πράγα το 1959, η Έλενα Τρεστίκοβα αποφοίτησε από την φημισμένη σχολή FAMU, όπου διδάσκει από το 2002. Στις αρχές της δεκαετίας του ’70 ξεκίνησε να εργάζεται στην τσέχικη τηλεόραση, ενώ έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής στην πατρίδα της τη δεκαετία του ’80, χάρη σε μια σειρά τηλεοπτικών ντοκιμαντέρ με τίτλο Marriage studies, με θέμα τις ζωές έξι παντρεμένων ζευγαριών. Τέσσερα χαρακτηριστικά ντοκιμαντέρ της σειράς, θα προβληθούν στο 13ο ΦΝΘ. Η Τρεστίκοβα, έχει στο ενεργητικό της περισσότερα από τριάντα ντοκιμαντέρ, που της έχουν χαρίσει δεκάδες διακρίσεις, ανάμεσα σε αυτές και το βραβείο Ευρωπαϊκού Ταλέντου MEDIA.

Θεμελιώνει το σκηνοθετικό στυλ της στις βασικές αρχές του ντοκιμαντέρ παρατήρησης, και παράλληλα το στοιχειοθετεί με συνεντεύξεις, φροντισμένη χρήση της μουσικής, αλλά και με την προσωπική της σχέση με τους ανθρώπους που παρατηρεί. Στις ταινίες της, η ψύχραιμη ματιά συνδιαλέγεται με την δίψα για κοινωνική δράση.

Συγκλονιστικές, αφηγήσεις που ξεπερνούν κάθε μυθοπλασία, με πρωταγωνίστριες γυναίκες που έπεσαν «θύματα» της Ιστορίας, ξετυλίγονται στα ντοκιμαντέρ Hitler, Stalin & I (2001), My lucky star (2004) και Sweet century (1997). Στρατόπεδα συγκέντρωσης, πολιτικές διώξεις, ζωές που νίκησαν το θάνατο και ανθρώπινες οδύσσειες με οικουμενική διάσταση, ζωντανεύουν μέσα από τα λεγόμενα χαρισματικών προσωπικοτήτων με απερίγραπτο θάρρος.

Ξεχωριστή θέση στη φιλμογραφία της κατέχει μια άτυπη τριλογία με πρωταγωνιστές ανθρώπους που βρίσκονται στο περιθώριο της κοινωνίας. Πρόκειται για τα βραβευμένα ντοκιμαντέρ Marcela (2007), Rene (2008) και Katka (2010).

«Δεν μένω αδιάφορη και ασυγκίνητη μπροστά σε ό,τι βλέπω και καταγράφω» υποστηρίζει η Έλενα Τρεστίκοβα.

Και εξηγεί: «Ελπίδα μου είναι οι ταινίες μου να δίνουν στον θεατή τροφή για σκέψη, έτσι ώστε το μήνυμά τους να «ζει», κατά κάποιο τρόπο, μέσα σε εκείνον».

Το 13ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης διοργανώνεται από τις 11 έως τις 20 Μαρτίου.

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ