Ο Καραγκιόζης, η συζήτηση για την καταγωγή του και η απόφαση της Unesco

Το θέατρο σκιών εμφανίζεται στον ελλαδικό χώρο στα μέσα του 19ου αιώνα με τη μορφή του σατιρικού θεάτρου. Ο Καραγκιόζης και ο Χατζηαβάτης είναι και οι δύο υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Δικαιολογεί όμως η τουρκική υπηκοότητα του Καραγκιόζη την απόφαση της Unesco;

Το θέατρο σκιών είναι ένα θέαμα που έχει τις ρίζες του στα βάθη της ανατολής και συγκεκριμένα στην Ταϊλάνδη, την Κίνα και την Ινδονησία. Με την πάροδο των χρόνων και τις μετακινήσεις των πληθυσμών, το θέαμα έφτασε στην Περσία, τη Μικρά Ασία και τη Βόρεια Αφρική. Κανονικά θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι το θέατρο σκιών ανήκει στην Ταϊλάνδη ή την Ινδονησία. Τότε όμως το θέατρο γενικότερα είναι ελληνικό, αφού πρωτοξεκίνησε στην αρχαία Ελλάδα και επηρέασε μετέπειτα όλους τους δυτικούς συγγραφείς όπως τον Ρακίνα (Φαίδρα), τον Κορνέιγ (Οιδίποδας) ή τον Ανουίγ (Αντιγόνη). Με την ίδια σκεπτική ο κινηματογράφος είναι γαλλικός αφού οι αδελφοί Lumière υπήρξαν οι εφευρέτες της 7ης Τέχνης. Τέτοια συμπεράσματα υπεργενικεύουν και προκαλούν σύγχυση.

Πρέπει να παραδεχτούμε ότι το ελληνικό θέατρο σκιών επηρεάστηκε από τον Τούρκο Karagoz, (Karagioz ή Karageuz). Με την είσοδό του όμως στην Ελλάδα πήρε τη δική του μορφή και ένα πρωτότυπο χρώμα που δεν μοιάζει με τίποτα με τον τουρκικό Καραγκιόζη που κρατάει έναν καθαρά θρησκευτικό χαρακτήρα μιας και το θέαμα αυτό παρουσιαζόταν πριν ή μετά την προσευχή του μουεζίνη στο τζαμί.

Αν ο Καραγκιόζης είναι Τούρκος, τότε και ο Αιγύπτιος Aragoz είναι Τούρκος όπως επίσης ο Σέρβος και ο Βούλγαρος συγγενής του.

Ο Καραγκιόζης δεν είναι σε καμία περίπτωση τουρκικός. Άλλωστε όταν εμφανίστηκε στον ελλαδικό χώρο, η Ελλάδα ήταν ήδη κράτος ανεξάρτητο.

Μην ξεχνάμε επίσης ότι Καραγκιόζης σημαίνει Μαυρομάτης, υποκοριστικό που είχαν δώσει στο μεγάλο Αίσωπο. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι το θέατρο σκιών έχει επηρεαστεί επίσης από τις αρχαίες ελληνικές κωμωδίες, συγκρίνοντας τον Καραγκιόζη με τους αριστοφανικούς σκλάβους.

Όπως και να ‘χει όμως, είναι αρκετά δύσκολο να προσδιοριστεί η καταγωγή του Καραγκιόζη. Σε καμία περίπτωση όμως και για κανένα θέαμα, η επιρροή δεν μπορεί να θεωρηθεί μίμηση ή αντιγραφή.

Ένα είναι σίγουρο: ο κάθε Καραγκιόζης, Έλληνας, Τούρκος ή Αιγύπτιος κρατάει την καταγωγή και τη δική του εθνικότητα.

Ανδρέας Ανανίδης

Ενδεικτική βιβλιογραφία στα ελληνικά

• Ανδρέας Ανανίδης, Από τον Καραγκιόζη στον Βέγγο, Αθήνα,
  Αιγόκερως,
  2007
• Giulio Caimi, Karaghiozis ou la comédie grecque dans l’âme du théâtre d’ombres, Γαβρηιλίδης, Αθήνα, 1935
• Γιάννης Κιουρτσάκης, Προφορική παράδοση και ομαδική δημιουργία, το παράδειγμα του Καραγκιόζη, Αθήνα, Κέδρος, 1983
  
  
• Κώστας Μπίρης, Καραγκιόζης, ελληνικό λαικό θέατρο, Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 2002
• Walter Puchner, Οι βαλκανικές διαστάσεις του Καραγκιόζη, Αθήνα, Στιγμή, 1985

——————————–
^{Ο Ανδρέας Ανανίδης σπούδασε δημοσιογραφία και κινηματογράφο. Είναι υποψήφιος διδάκτορας κινηματογραφικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Νέας Σορβόννης. Έχει ασχοληθεί με την επιρροή του θεάτρου σκιών στον ελληνικό κινηματογράφο και είναι συγγραφέας της μελέτης Από τον Καραγκιόζη στον Βέγγο. Έχει εργαστεί ως κριτικός κινηματογράφου στην Ελλάδα. Σήμερα, ζει και εργάζεται στο Παρίσι ως εκπαιδευτικός.}

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ