Σεπτεμβριανά: 62 χρόνια από τη «Νύχτα των Κρυστάλλων» της Πόλης

Μια έκρηξη στη Θεσσαλονίκη πριν από 62 χρόνια γίνεται η αφορµή για έναν πρωτοφανή διωγµό των Ελλήνων της Πόλης, που προκάλεσε τεράστιες καταστροφές στα σπίτια και την οικονοµική τους δραστηριότητα. Η νύχτα της 6ης προς 7 Σεπτεμβρίου του 1955 ήταν η δικιά μας «Νύχτα των Κρυστάλλων».

«Οταν βγήκαµε από το πλοίο που µας έφερε από τη Χάλκη, εκεί στη Γέφυρα του Γαλατά, δεν φαινόταν τίποτα. Προχωρώντας όµως, αρχίσαµε να βλέπουµε τα πρώτα σηµάδια από τα επεισόδια και, όταν φτάσαµε πια στο Πέρα, είδαµε µια εικόνα βιβλικής καταστροφής. Δεν είχες πού να πατήσεις από τα σπασµένα ή καµένα µαγαζιά, τα γκρεµισµένα σπίτια, τα χυµένα εµπορεύµατα… Το ίδιο και στα Ταταύλα ή στο Φανάρι, παντού όπου υπήρχαν εγκατεστηµένοι Ρωµιοί, στα σχολεία τους, στις κλινικές, στα εργοστάσια, στις εκκλησίες, είχαν γίνει βανδαλισµοί. Συνήθως οι διαδόσεις φουσκώνουν τα γεγονότα. Σε αυτήν την περίπτωση, το φαινόµενο ήταν πολλαπλάσια µεγαλύτερο απ’ ό,τι είχαµε ακούσει. Και µόλις πέρασε το πρώτο σοκ, έγινε σαφές σε όλους µας πως οι καταστροφές ήταν προσχεδιασµένες».

Αυτά έλεγε πριν από μερικά χρόνια στα Νέα ο Πέτρος Μάρκαρης, ο κατοπινός συγγραφέας δηµοφιλών θεατρικών έργων και αστυνοµικών µυθιστορηµάτων. Ήταν 18 χρονών όταν στις 6, 7, 8 Σεπτεµβρίου του 1955 έγιναν στην Κωνσταντινούπολη οι ανθελληνικές ταραχές που κατέληξαν σε πογκρόµ και ονοµάστηκαν Σεπτεµβριανά.

Ο ίδιος δίνει τη συνέχεια της αφήγησής του στην Ηχώ της Πόλης: «Εγώ την επόμενη μέρα την καλύπτω στην Πόλη. Ετσι έγινε, έτσι όπως την περιγράφω στην τριημερία. Αυτό είδα. Η ημέρα όμως αυτή, το τί συνέβη την ίδια μέρα των Σεπτεμβριανών, αυτό είναι μία συλλογή άπειρων αφηγήσεων, οι οποίες δεν έγιναν κάν προγραμματισμένα. Απλώς ο καθένας εκείνη την εποχή, και δεν ήμαστε πολύ περισσότεροι τότε, έλεγε τον πόνο του, το τί πέρασε. Ας πούμε εγώ, όταν πήγα στο σπίτι στην Πόλη, μία οικογένεια, η οποία ήταν καθολική αλλά ελληνόφωνη, η θεία της μητέρας μου μου είπε: «ξέρεις αυτός ο καπουτζής ο δικός μας, ο θυρωρός, δεν άφησε κανέναν να μπει. Δεν άφησε κανέναν να μπει στο σπίτι και σωθήκαμε. Αλλά όταν τελείωσε ο κίνδυνος πήγε και έσπασε άλλων . Προστάτεψε τα δικά μας αλλά έβγαλε την οργή στου αλλού»».

Μέσα στις πρώτες 9 ώρες της νύχτας της 6ης προς την 7η Σεπτεµβρίου, η ακµάζουσα ελληνική κοινότητα είχε καταποντιστεί. Καταστράφηκαν 1.004 σπίτια, 4.348 καταστήµατα, 27 φαρµακεία, 26 σχολεία, 11 κλινικές, 21 εργοστάσια, 73 εκκλησίες, 30 έλληνες υπήκοοι σκοτώθηκαν και εκατοντάδες κακοποιήθηκαν. Και όταν αργότερα ήρθε ο καιρός των αποζηµιώσεων, η τουρκική κυβέρνηση δεν κατέβαλε παρά ένα ελάχιστο ποσοστό (1% λένε οι ενδιαφερόµενοι) σε σχέση µε τις ζηµιές. Οσο για τους πρωταίτιους, η νέα κυβέρνηση δίκασε το Δηµοκρατικό Κόµµα για όλα τα άλλα (διαφθορά, αυθαιρεσίες κ.λπ.), όµως για τα Σεπτεµβριανά τα κουκούλωσε, όπως επισηµαίνει ο Μάρκαρης. Ο Μεντερές και ο υπουργός Εξωτερικών Ζορλού απαγχονίστηκαν αλλά ο Μπαγιάρ δεν δικάστηκε για τη συµµετοχή του στη διοργάνωση του πογκρόµ, ενώ ο φοιτητής Οκτάι Εγκίν που µετέφερε τη βόµβα στη Θεσσαλονίκη αθωώθηκε και διορίστηκε αργότερα νοµάρχης στην Καππαδοκία.

Χρόνια αργότερα, το 1991, ο απόστρατος τούρκος στρατηγός Σαμπρί Γιρμιμπέσογλου παραδέχτηκε δημόσια ότι τα γεγονότα της 6ης-7ης Σεπτεμβρίου υπήρξαν μια επιχείρηση ανορθόδοξου πολέμου που είχε απόλυτη επιτυχία. Την εποχή εκείνη, το 1955, όπως είπε ο ίδιος, δεν υπήρχε η Διεύθυνση Ειδικού Πολέμου (ιδρύθηκε το 1971 και ανέλαβε επικεφαλής), υπήρχε όμως το Συμβούλιο Αξιολόγησης Στρατιωτικής Κινητοποίησης.

Δείτε το βίντεο που ετοίμασε η Γενική Γραμματεία Ενημέρωσης για τα Σεπτεμβριανά:

Το πογκρόμ με αριθμούς

Το κόστος για την ελληνική μειονότητα της Κωνσταντινούπολης ήταν μεγάλο. Μέσα σε λίγες ώρες, σαράντα πέντε ελληνικές κοινότητες καταστράφηκαν και λεηλατήθηκαν.

Τα γεγονότα της 6ης προς την 7η Σεπτεμβρίου του 1955 προκάλεσαν:

• Το θάνατο 16 Ελλήνων και τον τραυματισμό 32.
• Το θάνατο ενός Αρμενίου.
• Το βιασμό 12 Ελληνίδων.
• Το βιασμό αδιευκρίνιστου αριθμού ανδρών (εξαναγκάστηκαν να υποστούν περιτομή).

Την καταστροφή:

• 4.348 εμπορικών καταστημάτων,
• 110 ξενοδοχείων,
• 27 φαρμακείων,
• 23 σχολείων,
• 21 εργοστασίων,
• 73 εκκλησιών,
• 1.000 περίπου κατοικιών, όλα ελληνικής ιδιοκτησίας.

Το οικονομικό κόστος των ζημιών ανήλθε σε 150 εκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με διεθνείς οργανισμούς, ενώ η ελληνική κυβέρνηση τις υπολόγισε σε 500.000.000 δολάρια.

Η οικονομική αιμορραγία και ο φόβος ανάγκασαν χιλιάδες Ελληνες ομογενείς να μεταναστεύσουν στην Ελλάδα.

Μετά το πογκρόμ πολλοί Ελληνες εκδιώχθηκαν από τις δουλειές τους: 2.000 τσαγκάρηδες, 2.000 επιπλοποιοί, 2.700 εργαζόμενοι σε εστιατόρια, 500 εργάτες σε σοκολατοποιίες, 400 τυπογράφοι, 400 εργάτες σε εργοστάσια ελαστικών, 350 εργαζόμενοι σε υφαντουργεία, 150 εργαζόμενοι σε χυτήρια.