Προστακτική: Χρήσεις και συνηθισμένα λάθη (Μέρος Α’)

Οι μορφές που λαμβάνει ένα ρήμα, προκειμένου να φανερώσει τον τρόπο με τον οποίον επιθυμούμε να παρουσιάσουμε αυτό που δηλώνει (σημαίνει) το εν λόγω ρήμα, ονομάζονται εγκλίσεις.

Οι εγκλίσεις της νέας ελληνικής γλώσσας είναι τρεις: η οριστική (παριστάνει το σημασιολογικό περιεχόμενο του ρήματος ως κάτι βέβαιο και πραγματικό), η υποτακτική (παριστάνει το σημασιολογικό περιεχόμενο του ρήματος ως κάτι που θέλουμε ή περιμένουμε να γίνει) και η προστακτική, στην οποία θα αναφερθούμε εκτενώς στο παρόν (αλλά και το αμέσως επόμενο) άρθρο.

Η νέα ελληνική γλώσσα έχει στην προστακτική τύπους μόνον του β’ προσώπου (ενικού και πληθυντικού), που σχηματίζονται είτε από το θέμα του ενεστώτα (προστακτική ενεστώτα) είτε από το θέμα του αορίστου (προστακτική αορίστου): πρόσεχε – προσέχετε, πρόσεξε – προσέξτε.

Η προστακτική, ως ο γραμματικοποιημένος τύπος της προσταγής, χρησιμοποιείται κατ’ αρχήν για την έκφραση προσταγών:

«Βγες χωρίς δεύτερη κουβέντα από το δωμάτιό μου», «Πήγαινε τώρα στο γραφείο σου και γράψε την επιστολή παραίτησης», «Ανοίξτε προσεκτικά τη φιάλη», «Παύσατε πυρ!», «Στοιχηθείτε!»

Πέραν της προσταγής, η προστακτική επιτελεί και άλλες επικοινωνιακές λειτουργίες, καθώς μπορεί να εκφράζει επίσης:

• παράκληση («Δώσε μου, σε παρακαλώ, το στυλό σου, για να υπογράψω κι εγώ τη δήλωση», «Εξήγησέ μου, εάν έχεις την καλοσύνη, το δυσνόητο αυτό κείμενο»)
• προτροπή ή παρακίνηση («Φάε και λίγο κρέας, δεν είναι σωστό να τρως μόνο μακαρόνια και πίτσες», «Κάνε το πρώτο βήμα, θα είναι προς όφελος και των δύο πλευρών»)
• παραχώρηση ή άδεια («Αφού θέλεις τόσο πολύ να ξεκουραστείς, κάτσε στο σπίτι», «Εάν νομίζεις ότι είναι πρέπον να φύγεις πριν έρθουν οι καλεσμένοι μας, φύγε»)

Τα πλέον συνηθισμένα λάθη σε ό,τι αφορά τη χρήση της προστακτικής, τόσο στο γραπτό όσο και τον προφορικό λόγο, είναι τα ακόλουθα:

• προστακτική ενεργητικού αορίστου με αύξηση
• προστακτική ενεργητικού αορίστου με ει αντί η
  

Στο άρθρο που ακολουθεί θα επιχειρήσουμε να διορθώσουμε τα λάθη που παρατηρούνται κατά κόρον στις ανωτέρω περιπτώσεις.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, «στοιχηθείτε!»