Νικίτα Χρουστσόφ: Μισός αιώνας από την καθαίρεσή του

Υπήρξε ένας από τους πρώτους σοβιετικούς ηγέτες με τον οποίον συνομίλησε η Δύση: Ο Νικίτα Χρουστσόφ, από το 1953, που ανήλθε στην ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης μέχρι το 1964, οπότε καθαιρέθηκε, υπήρξε μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα.

Από τη μια υπήρξε ένας αυθόρμητος άνθρωπος με τις χωριάτικες συνήθειες, το τρανταχτό γέλιο και την αντισυμβατική συμπεριφορά, που λόγω παρουσιαστικού έφερνε περισσότερο σε έναν αγαθό παππού παρά σε ηγέτη μιας παγκόσμιας υπερδύναμης. Κατά τη θητεία του προχώρησε στην αποσταλινοποίηση της Σοβιετικής Ένωσης, αποκαθιστώντας τα θύματα του σταλινισμού, χαλάρωσε τη λογοκρισία στον Τύπο και τις τέχνες και επέτρεψε τον δυτικό κινηματογράφο και τη μουσική, ανεβάζοντας κατακόρυφα τους ρυθμούς ανάπτυξης και το βιοτικό επίπεδο της χώρας.

Από την άλλη, όμως, υπήρξε ά υπήρξε σκληρός και άτεγκτος με τους πολιτικούς του αντιπάλους. Ήταν ο πρωτεργάτης άτυχων πρωτοβουλιών, όπως η κατάπνιξη με τα σοβιετικά τεθωρακισμένα της ουγγρικής εξέγερσης το 1956 και την ανέγερση του Τείχους του Βερολίνου. Η Δύση τον κατηγόρησε πως, ενώ προώθησε τις ατομικές ελευθερίες, απέφυγε να καταργήσει τις μονολιθικές δομές του σοβιετικού συστήματος.

Επαναστάτης γιος ανθρακωρύχου

Ο Νικίτα Σεργκέγεβιτς Χρουστσόφ γεννήθηκε στο χωριό Καλίνοβκα της Ουκρανίας. Ο πατέρας του ήταν ανθρακωρύχος, η οικογένεια του φτωχή και ως αποτέλεσμα ο μικρός Νικίτα έμαθε λίγα γράμματα κι αναγκάστηκε να εργάζεται από μικρή ηλικία.

Έγινε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος το 1918 και σύντομα έλαβε μέρος στις επιχειρήσεις της Ουκρανίας ως καθοδηγητής.

Τη δεκαετία του 1930 υπήρξε αφοσιωμένος υποστηρικτής του Ιωσήφ Στάλιν, υπηρετώντας τα σχέδια του Πατερούλη κατά τις εκκαθαρίσεις του Μεγάλου Τρόμου (1937-38).

Το 1943 έλαβε τον βαθμό του αντιστράτηγου, έχοντας υπηρετήσει σε διάφορα μέτωπα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, μεταξύ των οποίων το Στάλινγκραντ και το Κουρσκ.

Η Αποσταλινοποίηση

Όταν πέθανε ο Στάλιν στις 5 Μαρτίου του 1953, ξεκίνησε ένας εσωκομματικός πόλεμος για τη διαδοχή στα δύο ανώτατα αξιώματα της χώρας, του γενικού γραμματέα του ΚΚΣΕ και του πρωθυπουργού.

Εκεί ανέλαβε δράση ο Χρουστσόφ, βγάζοντας από τη μέση τους δυο πιθανούς του αντιπάλους: Τον Σεπτέμβριο του 1953 απομάκρυνε από τη θέση του γενικού γραμματέα του Κόμματος τον Γκεόργκι Μαλένκοφ και την κατέλαβε ο ίδιος. Και στα τέλη της ίδιας χρονιάς ανακοινώθηκε ότι ο Λαβρέντι Μπέρια, υπουργός των Εσωτερικών επί Στάλιν και υπεύθυνος των υπηρεσιών ασφαλείας, είχε δικαστεί με την κατηγορία της προδοσίας, είχε καταδικαστεί και τουφεκιστεί –αν και θεωρείται εξαιρετικά αμφίβολο αν ο Μπέρια πέρασε πράγματι από δίκη.

Δεκατέσσερις μήνες αργότερα παύτηκε και ο Μαλενκόφ από την κυβέρνηση, με την κατηγορία ότι υπήρξε στενός φίλος του Μπέρια. Ο δρόμος ήταν πλέον ορθάνοιχτος: Μέσα στα επόμενα χρόνια ο Χρουστσόφ έβαλε στόχο του την αποσταλινοποίηση της χώρας και τον εκσυγχρονισμό της Σοβιετικής Ένωσης.

Ως επίσημη ημερομηνία έναρξης της αποσταλινοποίησης θεωρείται η 25η Φεβρουαρίου 1956, όταν
στο 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ ο Χρουστσόφ εκφώνησε κεκλεισμένων των θυρών μια ομιλία κόλαφος κόλαφος εναντίον του Στάλιν. Ο Χρουστσόφ τον κατηγόρησε για κατάχρηση εξουσίας, για αμέτρητα εγκλήματα εναντίον του σοβιετικού λαού, ενώ χρησιμοποίησε και κάποιες επιστολές που ο Λένιν είχε υπαγορεύσει λίγο πριν πεθάνει, στις οποίες ο Στάλιν περιγραφόταν ως «ο χειρότερος εκ των πιθανών διαδόχων του».

Κατηγόρησε τον Πατερούλη πως εγκαθίδρυσε έναν «κομμουνισμό της προσωπολατρίας και του στρατοπέδου», διαστρεβλώνοντας σκόπιμα τις αρχές του μαρξισμού και της επανάστασης. Σε συμβολικό επίπεδο ξηλώθηκαν τα αγάλματα του Στάλιν, οι οδοί και τα πάρκα που είχαν το όνομά του μετονομάστηκαν και αφαιρέθηκε το όνομά του από το Στάλινγκραντ, το οποίο ονομάστηκε ξανά Βόλγκογκραντ.

Η αποκαθήλωση

Η Δύση αρχικά χάρηκε. Ένιωσε καθησυχασμένη. Πίστευε πως, επιτέλους, είχε βρει κάποιον ηγέτη με τον οποίο μπορούσε να μιλήσει επί ίσοις όρος. Σε αυτό βοήθησε και το δόγμα του Χρουστσόφ, περί «ειρηνικής συνύπαρξης» των δύο αντίπαλων στρατοπέδων, του σοσιαλιστικού και του καπιταλιστικού.

Ο Νικίτα Χρουστσόφ επισκέφθηκε το 1959 τις ΗΠΑ και συναντήθηκε με τον αμερικανό πρόεδρο Ντουάιτ Αϊζενχάουερ. Για λίγο, ο Ψυχρός Πόλεμος έμοιαζε να είναι λιγότερο ψυχρός και οι υποφώσκουσες εντάσεις να αποκλιμακώνονται.

Φευ. Η θετική εικόνα της διακυβέρνησης Χρουστσόφ αμαυρώθηκε με την απόφασή του να χτιστεί το Τείχος του Βερολίνου, το 1961, προκειμένου να αποφευχθεί το ενδεχόμενο μαζικής εξόδου των πολιτών από την Ανατολική Γερμανία. Και το απρόβλεπτο του χαρακτήρα του φάνηκε ξανά: Σε μια επίσημη επίσκεψη του στην Ουάσινγκτον, έκανε ενώπιον του αμερικανικού λαού την περίφημη δήλωση πως «τα εγγόνια σας θα μεγαλώσουν υπό κομμουνιστικό καθεστώς».

Και μπορεί η στάση του στην κρίση των πυραύλων στην Κούβα το 1962 να συνέβαλε στην αποφυγή μίας παγκόσμιας πολεμικής σύρραξης, όμως δεν είδαν την κίνησή του αυτή με την ίδια θετική διάθεση στο εσωτερικό της χώρας του. Η στρατιωτική ηγεσία, δυσαρεστημένη από τη στάση του αλλά και τον διαφαινόμενο περιορισμό των σοβιετικών στρατιωτικών δαπανών, τον καθαίρεσε με πρωτοβουλία του Λεόνιντ Μπρέζνιεφ.

Στις 14 Οκτωβρίου του 1964, ο Χρουστσόφ υπέβαλε στην Κεντρική Επιτροπή του κόμματος την παραίτησή του από όλα τα αξιώματά του για λόγους «υγείας και προχωρημένης ηλικίας».

Τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του, ο Χρουστσόφ τα έζησε στην αφάνεια. Όταν πέθανε, το 1971, δεν του έγινε επίσημη κηδεία και δεν ενταφιάστηκε καν στο τείχος του Κρεμλίνου, όπως συνηθιζόταν για τα πρωτοκλασάτα στελέχη του ΚΚΣΕ, αλλά στο μοσχοβίτικο νεκροταφείο του Νοβοντέβιτσι. Ο τάφος του ήταν χτισμένος από μαρμάρινες πλάκες χρώματος μαύρου και άσπρου, όπως τη φωτεινή και σκοτεινή πλευρά του σοβιετικού καθεστώτος.

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ